Srebrenica

De feiten zijn inmiddels genoegzaam bekend: de Servische soldaten trokken in juli 1995 het gebied rond Srebrenica binnen. Duizenden Moslimbewoners gingen op de vlucht. De Nederlandse soldaten die hen moesten beschermen, waren te licht bewapend en konden niet op tegen de Servische tanks. De ‘luchtsteun’ (lees: bombardementen door straaljagers) van de Verenigde Naties, die de tanks had kunnen tegenhouden, werd wel beloofd, maar niet uitgevoerd. De Serviërs veroverden het gebied en organiseerden de executie van de Bosnische mannen. Het bezorgde de overlevenden en de Nederlandse soldaten een diep trauma.

De verslagenheid in Nederland was groot, en schuldgevoel en woede struikelden over elkaar heen in de publieke opinie. Omdat Nederland niet goed wist of het mogelijk was geweest de verovering van Srebrenica en de afslachting van de Bosnische mannen te voorkomen, gaf Wim Kok, die toen minister president was, het NIOD de opdracht een nauwgezette studie te verrichten naar wat er was gebeurd.

Die studie werd in april 2002 gepubliceerd. En ondanks de grote hoeveelheid bronnen die zijn geraadpleegd, bleef de NIOD-studie gaten vertonen. Zo weigerde de opperbevelhebber van de VN, de Franse generaal Janvier, zijn medewerking aan het onderzoek. En ook is de Servische kant van het verhaal onderbelicht in die studie. Logisch, want de hoofdrolspelers aan Servische kant, generaal Mladic en de politicus Karadzic waren toen voortvluchtig en onvindbaar.
Het NIOD-onderzoek is daarom van beperkte waarde.

Het NIOD-onderzoek legt de verantwoordelijkheid van de massamoord bij de Bosnische Serviërs. NRC handelsblad in 2002: ‘De centrale rol van generaal Ratko Mladic is ,,onmiskenbaar" en ,,niet aan twijfel onderhevig". De aanval van het Bosnisch-Servische leger (…) kwam voor alle andere betrokken partijen ,,volkomen onverwacht. Ook de inlichtingendiensten hadden er geen enkele informatie over verworven", aldus het NIOD. ,,De val van Srebrenica was daardoor mede een falen van de militaire intelligence", hetgeen Nederland (…) kan worden verweten.’

Nederland heeft fouten gemaakt, zo is de conclusie, net zoals de VN. Lijkt me niet raar, in een oorlogsituatie. Om de Nederlandse soldaten dan maar aan te klagen voor genocide, zoals nu is gebeurd, gaat natuurlijk te ver. Want de Nederlandse soldaten hebben die genocide niet georganiseerd, noch hebben ze er aan mee willen werken.
Wel raar is dat de minister president Kok besloot af te treden om ‘politieke medeverantwoordelijkheid’ te erkennen.

Dat je erkent dat je fouten hebt gemaakt is prima. Dat je daarom aftreedt, wekt bij mij bevreemding. Als ik een fout maak ga ik die proberen te herstellen. Onderzoek ik waar de schade is aangericht door mijn fouten. Doe ik voorstellen om die schade zo mogelijk te herstellen. Of probeer ik ieder geval de pijn die is veroorzaakt door mijn fouten te verzachten.

Wim Kok besloot anders. Hij trad af. En vluchtte daarmee voor zijn verantwoordelijkheid. Hij kon de vermoorde mannen niet meer tot leven wekken. Noch de trauma’s van de achterblijvers wegnemen. Of de gevoelens van schuld en onmacht bij de Nederlandse soldaten laten verdwijnen.

Maar het zou van grote waarde zijn geweest als hij tussen de mensen was gaan staan, met hen in gesprek was geraakt. Dat zou geholpen hebben, al was het maar op een soort spiritueel niveau. Een minister president is ook een beetje de ‘vader’ van zijn onderdanen. En zelfs als hij de schade niet kan herstellen, kan hij wel een troostend woord spreken, mededogen uitdragen en de getraumatiseerden helpen bij het vinden van een weg naar de toekomst.

Maar niets van dat alles. Kok trad af en dacht daarmee een daad te hebben gesteld. Politiek gezien zou je kunnen zeggen dat dit heeft gewerkt. De aangifte wegens genocide richt zich nu op de Dutchbatters. En de politiek blijft verschoond van dit soort onzinnige klachten.

Ik zie het aftreden van Kok toch meer als daad van verraad. Verraad aan de Nederlandse soldaten en aan de Bosnische nabestaanden die nog steeds het hoofdstuk Srebrenica niet hebben afgesloten.

Paul Lensink