Amendementsrecht Kamer te bepekt

Medio april wordt in de Tweede Kamer de herindeling besproken van de gemeente Haarlemmermeer enerzijds en de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude anderzijds. Het betreft hier een reguliere herindeling waar geen noemenswaardige problemen over zijn gerezen, behoudens op één onderdeel. De gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude heeft ervoor gekozen dat de gehele en ongedeelde gemeente opgaat in de gemeente Haarlemmermeer. 

De dorpsraad van Spaarndam-Oost heeft echter aangegeven dat zij voorstander is af te splitsen en aan te sluiten bij de gemeente Haarlem. En Haarlem is bereid dit deel op te nemen, maar daarbij rijst een curieus probleem. Indien de wetgever zou besluiten om Haarlemmerliede en Spaarnwoude niet conform het herindelingsvoorstel geheel te fuseren met Haarlemmermeer, maar de kern Spaarndam- Oost bij de gemeente Haarlem te voegen, dan betekent dit dat er in beide gemeenten komende herfst herindelingsverkiezingen zullen moeten plaatsvinden. In de gemeenten Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude is daar rekening mee gehouden, maar in Haarlem zijn op 21 maart 2018 verkiezingen geweest. En in die situatie is het nogal veel gevraagd en uiterst bezwaarlijk om de kiezers van deze gemeente dit jaar opnieuw naar de stembus te roepen.

Nu is de kans dat de Tweede Kamer de wens van Haarlem en Spaarndam-Oost zal honoreren niet bijzonder groot. Maar het opmerkelijke feit doet zich hier voor dat de Tweede Kamer in dit soort gevallen ook eigenlijk niet in staat is om gebruik te maken van het amendementsrecht en wel omdat in de wet ARHI de verkiezingsdata zijn gefixeerd. Bij grenscorrecties is de verplichting om verkiezingen te houden minder stellig. Is minder dan 10 procent van de inwoners van op zijn minst één van de betreffende gemeenten betrokken, dan is er sprake van een grenscorrectie. Het is dan voor deze beperkte groep inwoners niet nodig om meteen een nieuwe verkiezing uit te schrijven. Er kan worden uitgeweken naar de volgende reguliere verkiezing. In het geval Spaarndam-Oost wordt deze grens van 10 procent overschreden en dan schrijft de wet voor dat er nieuwe verkiezingen moeten komen voorafgaande aan 1 januari van het jaar waarin de herindeling plaats zal vinden.

Hierbij moet nog worden aangetekend dat de gemeente Haarlem niet in de gelegenheid was om de verkiezingen van maart 2018 uit te stellen en wel om de eenvoudige reden dat er geen zicht was op deze mogelijke samenvoeging. Maar dat betekent dan concreet dat in voorkomende gevallen de Tweede Kamer in feite geen mogelijkheid meer heeft om het voorliggende wetsvoorstel te amenderen.

Oorzaak van dit probleem is een wijziging van de Wet ARHI in 2014. Toen werd een vast patroon van herindelingsverkiezingen geregeld. Dat is overzichtelijker en heeft verschillende andere voordelen. In de periode daarvoor werd gewerkt met zogenaamde ‘uitstelwetten’. In de betreffende uitstelwet werd dan het verkiezingstijdstip vastgesteld en dat varieerde per herindeling. Bij de behandeling van deze wetswijziging was het de SGP-fractie die wees op de complicatie die nu heel zichtbaar wordt, maar er kwam geen oplossing.

Zou de figuur van de ‘uitstelwet’ nog voor bijzondere situaties zoals deze in stand zijn gebleven, dan geeft dat een duidelijk aanknopingspunt. In dat geval zou de Tweede Kamer – indien gewenst – Spaarndam-Oost door middel van amendement hebben kunnen toevoegen aan de gemeente Haarlem. In de ‘uitstelwet’ voor deze bijzondere en zeer beperkte categorie van gevallen zou dan hebben kunnen staan dat de inwoners van Spaarndam-Oost in 2022 mee kunnen doen aan de reguliere raadsverkiezing in de gemeente Haarlem.