Privacy-lek in sociaal domein

Artsen, therapeuten en andere hulpverleners hebben een goed geregeld beroeps geheim. Omdat deze professionals in de meeste gevallen alleen werken, is de privacy van hun patiënten en cliënten ook feitelijk goed geborgd. Waar er teamoverleg is over patiënten, wordt de privacy via speciale regels en protocollen beschermd.

Maar wat gebeurt er nu indien ambtenaren of semi-ambtenaren zich in het domein van de hulpverlening begeven? Ook dan geldt uiteraard dat de ambtenaar persoonlijke informatie zeer prudent moet behandelen en ook in die situaties moet de privacy worden gewaarborgd. Toch staat deze persoonsbescherming in de nieuwe opzet van het sociaal domein onder stevige druk.

Dat wordt onder meer veroorzaakt door het opereren van wijkteams en het uitgangspunt van eigen burgerkracht. Hulpverlening in de sfeer van jeugdzorg en Wmo wordt pas geboden indien duidelijk is dat de hulpbehoevende die niet meer in de eigen omgeving kan realiseren. Het zijn de consulenten en de wijkteams die deze afwezigheid van eigen kracht vast moeten stellen. Dat kan alleen indien er informatie wordt verzameld over de buren, de kinderen, het vriendennetwerk van betrokkene, de financiële situatie, huisvesting, de gemoedstoestand en de verstandelijke zelfredzaamheid van patiënt en omgeving etc.

Op basis van deze – zeer privacygevoelige – informatie kan tentatief worden vastgesteld of er voldoende mogelijkheden zijn voor burgerkracht dan wel voor de noodzaak van aanvullende of gehele overheidssteun. De consulenten en wijkteams hebben daarvoor nauwelijks een normenkader ter beschikking. Er wordt maatwerk geleverd op basis van eigen inzicht en criteria.

Zoals ook een huisarts op basis van zijn medische kennis besluit om al dan niet door te verwijzen naar een specialist, zo wordt ook in het sociaal domein de beslissing genomen voor de inzet van overheidsmiddelen voor hulpverlening. Maar de privacy-schoen gaat hier wel wringen en het aantal problemen daarover neemt snel toe. De wijkteams zijn collectieven waar soms ook min of meer collectieve beslissingen worden genomen.

De gemeentelijke backoffice die de hulpverlening moet formaliseren, heeft gegevens en dossiers nodig. Bij beroep en bezwaar moet er inzicht zijn in het besluitvormingsproces en de gehanteerde criteria. In specifieke gevallen zijn de rollen van professionele hulpverleners met beroepsgeheim en de gemeentelijke consulenten door elkaar aan het lopen.

In de gemeente Utrecht bijvoorbeeld wordt geëist dat intakegesprekken door jeugdpsychiaters alleen nog mogen in aanwezigheid van een lid van het wijkteam. Er is daar extra geld beschikbaar voor de jeugdzorg, maar de voorwaarde bij de besteding van die extra middelen is dat de gemeente wil mee kijken of er voldoende reden is voor specialistische zorg. Het Utrechtse format legt precies bloot waar al een tijd voor werd gewaarschuwd. Het laat in de eerste plaats zien dat ambtenaren of semi-ambtenaren gaan meebeslissen over specifieke medische en hulpverleningsvragen, terwijl hun kennis daar niet op is ingericht.

En in de tweede plaats toont het dat de bescherming van het medische beroepsgeheim geweld wordt aangedaan omdat in de spreekkamer van de jeugdpsychiater een gemeentelijke consulent meeluistert. Het medische beroepsgeheim wordt in de kern aangetast. Er zijn veel te weinig waarborgen dat in de overheidssfeer de privacy van kind en ouders voldoende is gewaarborgd.