Handelen politiek ‘kan rol spelen bij lager vertrouwen’

Het handelen van de overheid én de politiek bij de Groningse gasproblematiek, de toeslagenaffaire en de schrijnende opvang van asielzoekers in Ter Apel kan een rol spelen in het lagere vertrouwen dat inwoners hebben in de overheid en de politiek in algemene zin, erkennen minister Hanke Bruins Slot en premier Mark Rutte in hun antwoorden op Kamervragen van PvdA-Kamerlid Julian Bushoff.

Schuldig

Het Kamerlid wilde van premier Rutte weten of hij de mening deelt dat de landelijke politiek schuldig is aan het gebrek aan vertrouwen van de burger in het lokale bestuur en of hij daar zelf een rol in speelt. Aanleiding voor zijn vragen was het onderzoek van Necker naar vertrouwen in de politiek onder lokale volksvertegenwoordigers en bestuurders in opdracht van Binnenlands Bestuur. Daarin beaamt driekwart van de 1.087 respondenten dat het vertrouwen van inwoners in de decentrale politiek onder druk staat. Bij de reden waarom dit vertrouwen onder druk staat, wees twee derde van de decentrale bestuurders naar Den Haag. De landelijke politiek is volgens hen onvoldoende in staat om de maatschappelijke problemen op te lossen.

Onwenselijk

Rutte en Bruins Slot noemen het ‘spijtig en verontrustend’ als lokale bestuurders aangeven in hun contacten met burgers een gebrek aan vertrouwen te ervaren. ‘Ik vind het onwenselijk als grote groepen burgers geen vertrouwen in de overheid (meer) hebben.’ Kritisch naar de overheid en de politiek kijken is ‘gezond’, maar als mensen zich niet meer beschermd en gezien voelen door de overheid of de politiek, ‘dan verliest de democratie aan draagvlak’. Omdat decentrale bestuurders deels naar de landelijke politiek wijzen als schuldige voor het gebrekkige vertrouwen in de lokale politiek, ligt er volgens de bewindslieden een ‘belangrijke opdracht’ voor het kabinet om ervoor te zorgen dat mensen ervaren dat de overheid er ook voor hen is. ‘Om vertrouwen te krijgen, moet de overheid betrouwbaar, dienstbaar en rechtvaardig zijn.’

Kritisch

Daar werken zij aan ‘door te investeren in het verbeteren van de uitvoering, in het vakmanschap van ambtenaren en in het vergroten en versterken van de mogelijkheden voor burgers om invloed uit te oefenen’. Onder meer via het wetsvoorstel Versterking participatie op decentraal niveau. Maar zij wijzen ook op het Lokaal Kiezersonderzoek 2022, waaruit blijkt dat het lokaal bestuur er ‘in algemene zin wat betreft het vertrouwen waarop ze mogen rekenen beter voor staat dan het nationaal bestuur’. Het laatste Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het Sociaal Cultureel Planbureau toont dat het vertrouwen in de Tweede Kamer en de regering sinds het najaar van 2021 lager is dan het gemiddeld was in de afgelopen tien jaar en dat het sindsdien nog niet is gestegen. ‘Het SCP stelt dat respondenten eerder erg kritisch zijn dan diep wantrouwend’, lichten zij eruit.

Burgerparticipatie

Redenen die inwoners daarin geven voor weinig vertrouwen zijn het aanblijven van dezelfde politici, gebrek aan verandering tussen opeenvolgende kabinetten en een ervaren gebrek aan responsiviteit en daadkracht, waarvoor de kinderopvangtoeslagaffaire en problemen in Groningen illustratief zijn, merken de bewindslieden op. Ook het functioneren van de politiek als zodanig wordt als probleem genoemd. Daarbij komen dan betrouwbaarheid en het luisteren naar burgers naar voren, maar ook omgangsvormen tussen politici onderling. ‘Het versterken van de mogelijkheden voor burgers om invloed uit te oefenen, kan mogelijk bijdragen aan een groter vertrouwen.’ Uit hetzelfde COB blijkt dat er veel steun is voor meerdere kanalen om invloed uit te oefenen, zoals referenda, inspraak, burgerfora of andere vormen van burgerparticipatie. ‘De bereidheid om zelf deel te nemen, is daarentegen wel lager.’

Kabinetsopgave

Verder werken Bruins Slot en minister van Armoedebeleid en Participatie Carola Schouten aan een overheid ‘die dienstbaar, dichtbij en rechtvaardig is’, via het programma Werken aan de Uitvoering en zijn wijzigingen in de Algemene Wet Bestuursrecht in voorbereiding die ‘hardvochtige effecten van overheidshandelen door (te) strikte toepassing van wet- en regelgeving in de toekomst moeten voorkomen’. Ze noemt het herstel van het vertrouwen tussen inwoners en overheid een opgave voor het hele kabinet en verwijst voor concrete voorbeelden naar de kabinetsreactie op de ‘Atlas van afgehaakt Nederland’. Rutte en Bruins Slot erkennen dat het handelen van de overheid én de politiek bij de Groningse gasproblematiek, de toeslagenaffaire en de opvang van asielzoekers in Ter Apel een rol kan spelen in het vertrouwen dat inwoners hebben in de overheid en de politiek in algemene zin.

Verantwoordingsdag

Bushoff wees in zijn vragen op recente Kamervragen van PvdA en GroenLinks over de voortgang van de kabinetsdoelstellingen voor 2030. Rutte vond die vragen vooral ‘een aangelegenheid van de voor deze onderwerpen eerst verantwoordelijke bewindspersonen’. Daar nam Bushoff geen genoegen mee. Hij vroeg de premier of hij de mening deelt ‘dat het niet beantwoorden van vragen over het behalen van concrete kabinetsdoelstellingen om de formele reden dat de minister-president niet de eerstverantwoordelijke bewindspersoon is, de indruk kan wekken dat u geen rekenschap over het nakomen van doelen en beloftes kunt of wilt geven.’ Bij een bevestigend antwoord wilde Bushoff weten of Rutte dan ook vindt dat het ‘niet verwonderlijk is dat het vertrouwen in de (lokale) politiek laag is’. Uit de beantwoording blijkt echter dat de vragen zijn overgedragen aan de vakministers en die zijn verzocht de Kamers op Verantwoordingsdag 2023 over de voortgang van de kabinetsdoelstellingen voor 2030 te informeren.