‘Neem percepties van burgers serieus’

Welke gevolgen heeft overheidshandelen tijdens en na crises op het vertrouwen van burgers in de overheid? Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderscheidt vier aandachtspunten voor goed overheidshandelen rond crisissituaties. Zorg voor accurate, open, toegankelijke overheidsinformatie en -communicatie en heb aandacht voor structurele en ervaren ongelijkheden.

Herkennen en erkennen

Ook is het belangrijk een crisissituatie tijdig te herkennen en het leed en uiteenlopende ervaringen van burgers te erkennen, schrijven de SCP-medewerkers in de kennisnotitie 'Overheidshandelen tijdens en na crises'. Het zijn de vier sleutelfactoren van overheidshandelen die invloed hebben op de kwaliteit van leven van mensen en hun vertrouwen in de overheid tijdens en na crises. Op basis daarvan presenteren zij vier aandachtspunten voor goed overheidshandelen tijdens en na crises.

Laag vertrouwen is problematisch

Het begrijpen en aanpakken van die aandachtspunten is cruciaal, want sinds de coronacrisis is het vertrouwen van burgers in de Nederlandse politiek lager dan voorheen. En dat geldt ook voor het vertrouwen in de manier waarop de overheid omgaat met maatschappelijke problemen en crises. Mensen twijfelen aan het probleemoplossend vermogen van de overheid en de wil van politici om problemen op te lossen. Dit is problematisch voor de legitimiteit en effectiviteit van (crisis)beleid, schrijven de SCP’ers. ‘De wens om het vertrouwen in de overheid te herstellen staat dan ook hoog op de politieke agenda.’

Geen beleidsdoel

Overigens moet het vergroten van politiek vertrouwen in de overheid niet als beleidsdoel worden nagestreefd, want er bestaat geen eenvoudige oplossing om het verloren vertrouwen met gerichte beleidsinstrumenten te herstellen, waarschuwt het SCP. ‘Maar overheden en aanhangige instituties kunnen het vertrouwen van burgers wel “verdienen” door te allen tijde goed te handelen. Immers: voorkomen is beter dan genezen.’

Transparant communiceren

Het eerste aandachtspunt dat het SCP onderscheidt is responsief handelen en in dialoog gaan met de burgers. De overheid dient open te staan voor signalen van (groepen) burgers en zich te realiseren dat zij de percepties van burgers serieus moet nemen. Zo kan de overheid signalen van burgers herkennen en erkennen. Daarnaast is het belangrijk om transparant te communiceren en aan te sluiten bij de persoonlijke situatie van burgers. De perceptie van mensen van hun overheid wordt in crisistijd vooral bepaald door hoe en wat bestuurders in verschillende crisisfasen communiceren. ‘Het is cruciaal dat de informatie die de overheid verstrekt betrouwbaar is: tijdig, transparant, accuraat en begrijpelijk.’ De overheid moet ook de kwetsbaarheden, behoeften en noden van burgers als crisis herkennen en ook als crisis benoemen.

Aandacht voor ongelijkheden

Reflecteren op mensbeelden en een rechtvaardige verdeling is het derde aandachtspunt. Crises kunnen namelijk bestaande ongelijkheden en kwetsbaarheden van (groepen) burgers en ‘institutionele systemische problemen’ blootleggen. ‘Goed overheidsoptreden heeft aandacht voor deze ongelijkheden en de onderliggende institutionele mechanismen die hen onbedoeld in stand houden.’ Het laatste aandachtspunt is: leren van het verleden voor de toekomst. De overheid moet rekening houden met de bredere culturele, economische en politieke context waarin een crisis zich voordoet. ‘De rol en kracht van herdenking (zoals de ramp met de MH17, WB) en betekenisgeving moeten hierbij niet worden onderschat, net als de rol die bestuurders daarbij kunnen spelen.’