Publiek leiderschap in disruptieve tijden vereist lef

Elkaar snel opvolgende disrupties en crises karakteriseren de organisatieomgeving van publieke leiders vandaag de dag. Nieuwe politieke spelers, stijlen en bewegingen zetten daarnaast lokaal en nationaal druk op het politiek-ambtelijke samenspel.

Hoe deze organisatieomgeving er in de komende jaren uit zal zien, blijft lastig te voorspellen. Dendert de door technologische versnellingen en maatschappelijke klimaatverandering aangedreven VUCA-wereld, gekarakteriseerd door volatility, uncertainty, complexity, en ambiguity, onverminderd door? Of ontstaat een tegenbeweging waarin kritische zelfreflectie, de menselijke maat en “slow governance” de boventoon gaan voeren?

In beide scenario’s, of een geheel ander scenario for that matter, zal de manier waarop publieke leiders de opgaven van morgen adresseren bijna per definitie niet kunnen voldoen aan de verwachtingen van immer assertieve en ongeduldige stakeholders. Derhalve zullen legitimiteit en gezag van de overheid onverminderd onder druk blijven staan.

Kortom: publieke leiders opereren de komende jaren in een disruptieve omgeving waarin meer en minder voorspelbare verrassingen de waan van alledag bepalen en de lange termijn focus die contemporaine beleidsuitdagingen juist vereist, continue onder druk zal zetten.

Dit tijdperk van disruptie biedt uitdagingen maar ook kansen. Als de status quo ‘in flux’ is, is er immers ook ruimte voor innovatie en experiment. Co-creatie van beleid en diensten met diverse sectoren, stakeholders en nieuwe technologische tools kunnen bijvoorbeeld tot effectievere èn meer legitieme oplossingen leiden. Vooral dat laatste is broodnodig. Een op co-creatie gerichte aanpak is derhalve niet alleen in toenemende mate vereist maar biedt – indien behendig vormgegeven – ook aantoonbare meerwaarde.

Loslaten en verbinden maar ook zichtbaar krachtig leveren wanneer de omgeving daarom vraagt. Schakelen tussen meer traditionele en geheel nieuwe repertoires is hierbij nodig. Publieke leiders moeten afhankelijk van setting en context bureaucraat, ondernemer en netwerker tegelijk kunnen zijn. Gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Kortom: dit tijdsgewricht vraagt om heldhaftig publiek leiderschap. Met lef en moed op alle niveaus kritisch gezaghebbend advies formuleren en daarmee ook actief de boer op gaan; meer en minder diplomatiek al naargelang de situatie. Leiders die durven in te spreken, aan te spreken en tegen te spreken, met het publieke en niet het politieke belang als uitgangspunt.

Samenvattend vereisen bovenstaande opgaven de komende jaren leiderschap vereist op zeven terreinen. Er is communicatief leiderschap nodig om in verbinding te treden en blijven met assertieve stakeholders op diverse (media)platforms. Om slim en kundig de balans te treffen tussen het benutten van de meerwaarde en het beperken van de risico’s van big data, cyber security, en privacy moeten publieke leiders digitaal leiderschap aan de dag leggen.

Inclusief leiderschap wordt een gegeven om het potentieel van diversiteit, inclusiviteit en de ‘4 generation workforce’ te maximeren. Om structureel duurzaam en circulair denken èn doen in organisaties te verankeren, is duurzaam leiderschap nodig. Tegemoetkomen aan de hoge eisen ten aanzien van integriteit vraagt om ethisch leiderschap.  Integriteit bevorderen en belichamen in een complexe omgeving. Door vooruitziend leiderschap te praktiseren kunnen leiders bijdragen aan permanente aandacht en ruimte voor de lange termijn in de hectiek van alledag. Ontkokerd leiderschap tot slot vraagt dat afstand wordt genomen van territoriaal denken terwijl sectoroverstijgende samenwerking wordt omarmt.

Professionalisering en leiderschapsontwikkeling met deze vereisten als uitgangspunt zullen voortdurend onderhoud vragen. Hier moet ruimte voor zijn tijdens verschillende fasen in de loopbaan van de (toekomstige) publieke leider, met de differentiatie en het maatwerk die passen bij dit tijdsgewricht. Een ding is in ieder geval zeker: stil staan is achterblijven.

Prof. dr. Zeger van der Wal, expert in Publiek Leiderschap