Rijksoverheid afslanken na decentralisatie

Voormalig burgemeester Ed d'Hondt van Nijmegen is sinds kort voorzitter van de commissie die op verzoek van het kabinet onderzoekt welke taken van het rijk naar gemeenten kunnen. 'Ons uitgangspunt is het rapport van de commissie-Van Aartsen: maak het de gemeenten gemakkelijker, kies voor maximaal twee overheidslagen die zich met een onderwerp bezig houden, beschouw de gemeente als de eerste overheid en zorg dat alles wat in de gemeenten kan, daar ook plaatsvindt.'

De aanpak van de commissie is pragmatisch. 'De vraag van de burger is leidend. Wat zou de dienstverlening moeten zijn als je kijkt naar wat de vraag van de burger is? Als je met centra voor jeugd en gezin begint, wat is het belangrijkste om daar te kunnen komen? Als het gaat om het terrein van de Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht) die op 1 augustus ingaat, hoe zou je kunnen presteren als er één loket komt waar je op vijfentwintig terreinen van de wabo één vergunning kan krijgen?', aldus D'Hondt.

Bij het rijk is er aldus de oud-PvdA-burgemeester 'volop bereidheid' om mee te werken aan een verdere decentralisatie van taken naar gemeenten. De departementen van Binnenlandse Zaken en Financiën doen beiden mee. 'We moeten weg van het beeld dat er sprake is van een hogere en een lagere overheid. We hebben een eerste overheid - de gemeenten - en andere overheden. De centrale overheid is dienstverlenend met regelgeving en geld, en waarschijnlijk met informatie en toezicht.'

Houvast

D'Hondt erkent ruiterlijk dat op de departementen ook veel argwaan heerst of gemeenten meer taken aankunnen. 'Men heeft zorgen of het wel gaat lukken op lokaal niveau', zegt hij. Het voornaamste houvast dat de commissie tracht te bieden, is aandacht vragen voor het peil van de bestuurskracht. Die moet permanent worden gemeten, bijvoorbeeld doordat gemeenten zich laten beoordelen door andere gemeenten.'Hier en daar zal de bestuurskracht moeten worden versterkt. Soms zullen gemeenten meer moeten samenwerken, zeg maar lenen bij de buren om de nieuwe taken te kunnen uitvoeren', zegt D'Hondt.

Het rijk zal 'natuurlijk' de instrumenten monitoring en benchmarking uit de kast halen om de resultaten te meten. De commissie zal er op aandringen dat dat met zo min mogelijk regels en bureaucratie gepaard gaat. D'Hondt: 'Het wantrouwen bij het rijk zal pas verdwijnen als gemeenten resultaten leveren. En iedereen is ervan doordrongen dat als dat niet lukt, het rijk de overgedragen taken terugpakt.'

En wat als het slechts een beperkt aantal gemeenten zijn die de verwachtingen niet kunnen waarmaken? 'Nogmaals, het uitgangspunt is de commissie-Van Aartsen: uniformiteit in wat gemeenten doen; niet de ene gemeente wel bepaalde bevoegdheden en taken geven en de andere niet. Wanneer enkele gemeenten straks falen om extra gedecentraliseerde taken uit te voeren, kan dat geen argument zijn om de decentralisatie terug te draaien. Je moet eerst kijken of en welke mogelijkheden er zijn om tot verbetering van de uitvoering van taken door gemeenten te komen. Herindeling van gemeenten is dan één van de structurele oplossingen, maar het is niet het automatische sluitstuk.'

Schrappen

Het is niet alleen wantrouwen aan rijkszijde dat de decentralisatie van taken in de weg zit. D'Hondt is bekend met de op veel werkvloeren bestaande neiging werk en arbeidsplaatsen te behouden. Extra complicerend is dat departementen zoals Economische Zaken wel erg klein worden als ze nog meer taken kwijtraken. Een overheveling naar Financiën is dan volgens D'Hondt één van de opties. 'Het schrappen van taken bij het rijk door decentralisatie van die taken naar gemeenten zou ook voor Den Haag gevolgen kunnen hebben', voorspelt D'Hondt.

Verduidelijkend: 'Wij kijken wat er bij de departementen zit; wat daar niet hoort. Ja, dat kan tot een herschikking van rijkstaken leiden.' Om ideeën van burgers en organisaties te krijgen over wat zij van hun gemeenten verwachten, organiseert de commissie vanaf half maart zes bijeenkomsten. D'Hondt wil zijn eindrapport presenteren op het VNG-congres in juni.

Decentralisatie-duo: D'Hondt en Lodders

D'Hondt en Lodders zijn de namen van de voorzitters van de twee commissies die bekijken hoe decentralisatie van taken het beste is te organiseren, hoe bestuurlijke drukte valt te reduceren en hoe de bestuurskracht kan worden versterkt. De commissie van Ed d'Hondt verdiept zich in efficiënte decentralisatie van taken naar de gemeenten. Oud CDA-partijvoorzitter Tineke Lodders-Elffrich neemt met haar commissie de provincies voor rekening. Specifiek kijkt ze naar de terreinen van de ministeries van VROM, V&W, EZ, LNV en OCW. In beide commissies zitten ook vertegenwoordigers van het rijk.

De commissie D'Hondt bestaat uit de Haagse ex-CDA-wethouder Wilbert Stolte, VNG-hoofddirecteur Ralph Pans (PvdA) en de topambtenaren Laura van Geest (Financiën) en Andrée van Es (Binnenlandse Zaken). De commissie-Lodders bestaat verder uit de Groningse oud-commissaris Hans Alders, professor André van der Zande, secretaris-generaal van het ministerie van Landbouw, Gerard Beukema, directeur van het Interprovinciaal Overleg en Andrée van Es (Binnenlandse Zaken).