Revitalisering provincie is broodnodig

Volgens De Vries functioneert de provinciale partijpolitieke arena nauwelijks meer. De taken van de provincie zijn sterk afgenomen. De Eerste Kamer kan ook op een andere manier worden gekozen. En de provincies kunnen de concurrentie met vooral de grote steden nauwelijks meer aan. Een duaal openbaar bestuur met twee bestuurslagen – grotere gemeenten en de rijksoverheid – zou de oplossing moeten zijn.

De oplossing van De Vries is om verschillende redenen de verkeerde, maar het probleem dat hij signaleert moet wel serieus worden genomen. De Vries heeft bijgehouden waar de Provinciale Staten van Gelderland de afgelopen vier jaar zoal over hebben gedebatteerd. Veel over de interne provinciale organisatie en veel over onderwerpen in de sfeer van omgevings- en gebiedsplannen, milieu en economie, totaal 80 procent. De rest – 20 procent – is klein bier. Veel taken zijn de afgelopen decennia uit de provinciale context verdwenen, bijvoorbeeld in de sfeer van welzijn en cultuur. De verkiezingen voor Provinciale Staten kennen in de regel nog wel een goede opkomst, maar de belangrijkste oorzaak daarvan is dat de Eerste Kamerverkiezing steeds sterker als een tussenverkiezing voor het dan zittende kabinet functioneert. Vaak wordt gesteld dat het om die reden voor provinciale politici heel moeilijk is om een goede eigen verkiezingscampagne te voeren.

De eerlijkheid gebiedt echter te zeggen dat ook zonder die Eerste Kamerverkiezing het voor de provinciale politiek steeds lastiger wordt om duidelijk te maken waar de partijpolitieke overtuigingen nog echt verschil kunnen maken. Bij de verkiezingen voor de waterschappen is dat al helemaal onbegonnen werk, maar voor de provincie begint dit punt ook steeds meer te klemmen. Dat bleke politieke profiel van de provincie is de afgelopen jaren veel groter geworden door de immense regionalisering van het openbaar bestuur. De bestuurlijke taakverdeling in ons land is aanzienlijk uit het lood geslagen.

Uitgangspunt moet zijn dat dossiers met politieke keuzevrijheid berusten bij gemeente, provincie en rijk. Om die reden worden daar rechtstreekse verkiezingen gehouden en zijn daar partijpolitieke arena’s. Voor meer technische, beleidsarme en apolitieke dossiers kan gebruik worden gemaakt van functioneel bestuur, samenwerkingsvormen, deconcentratie en zelfstandige bestuursorganen.

De huidige taakverdeling in ons openbaar bestuur is met dat uitgangspunt in hevige strijd. De gemeenten hebben veel te veel beleidsarme uitvoeringstaken. De provincie heeft veel te weinig beleidsrijke bevoegdheden. Veel politieke keuzevrijheid – bijvoorbeeld op het terrein van veiligheid en zorg – is verdwenen naar het regionale niveau, waar ongrijpbaarheid door veelvormigheid troef is en de afwezigheid van een politieke arena een ernstig gemis vormt. We rommelen met zijn allen maar wat aan. Vakdepartementen domineren in de toedeling van taken aan het decentraal bestuur. Departementale belangen en aspecten van doelmatigheid zijn daarbij leidend. Vrijwel niemand let op de gevolgen voor het geheel en op aspecten van democratie en politiek stelsel. Een helder organogram van het openbaar bestuur met daarin sturende uitgangspunten is het grote manco. En het gevolg daarvan is dat het provinciale politieke bestel in een neerwaartse spiraal is geraakt.

Het is van groot belang om de bestaande politieke arena’s te koesteren en te versterken. De provinciale taakstelling moet mede vanuit dat perspectief worden opgebouwd. Een hernieuwde taakverdeling over de organen van de hoofdstructuur – rijk, provincie en gemeente – is dringend noodzakelijk en daarbij moeten overwegingen van democratische ordening even zwaar wegen als doelmatigheidscriteria. Politieke revitalisering van de provincie zou dan ook het doel moeten zijn en niet afschaffen.