Rechtstreeks kiezen Eerste Kamer geen oplossing

De vraag of het kabinet kan blijven functioneren, staat daarbij op het spel. Een blijvende minderheid in de Eerste Kamer maakt het minderheidskabinet vleugellam, waardoor de kans dat het de rit van vier jaar kan uitzitten sterk wordt verminderd.

De provinciale politici zullen het erg moeilijk krijgen om hun eigen politieke boodschap over het voetlicht te brengen. Dat is uiterst vervelend en frustrerend en iedere statenverkiezing levert dan ook weer voorstellen op om de relatie tussen de statenverkiezing en de verkiezing van de Eerste Kamer te veranderen.

In een ingezonden stuk in enkele regionale dagbladen stelt de commissaris van de koningin in Friesland John Jorritsma voor om voortaan de Eerste Kamer rechtstreeks te laten kiezen. Jorritsma beargumenteert zijn voorstel als volgt: ‘Op een aantal punten wil dit kabinet het staatsbestel verbeteren. Minder leden voor Eerste en Tweede Kamer, getrapte verkiezingen via de gemeenteraden voor de waterschappen. Aanpassing van de Grondwet om de Caribische Eilandsraden te laten meestemmen voor de Eerste Kamer. In dat licht past ook de discussie om de Eerste Kamer rechtstreeks te kiezen. De Eerste Kamer heeft een andere functie dan de Tweede Kamer, maar is ook politiek bezig.’

Volgens Jorritsma heeft Thorbecke het vroeger ook al eens voorgesteld. Zijn conclusie: ‘Verkiezing van de senaat via Provinciale Staten doet meer kwaad dan goed. Laat de Provinciale Statenverkiezingen volop over de provincie gaan. Dan kan het bij Eerste Kamerverkiezingen volop over het landsbelang gaan. De landelijke politici hebben dan geen last meer van kiezers die bij de statenverkiezingen stiekem provinciaal stemmen en het landsbelang even vergeten.’ Jorritsma legt de vinger op een zere plek, maar met het vuile badwater gooit hij ook het kind weg.

Dat de statenverkiezing totaal overheerst zal worden door de verkiezing van de Eerste Kamer is inderdaad zeer te betreuren. Statenleden en gedeputeerden doen vier jaar lang hun best om de provinciale politiek naar de burgers te brengen en dan breekt het hen bij de handen af door landelijke politieke ontwikkelingen. Dat Jorritsma daar massief aandacht voor vraagt, is zeer toe te juichen.

De oplossing die de commissaris kiest, is echter onvoldoende doordacht. Een rechtstreekse verkiezing van de Eerste Kamer maakt qua kiezerslegitimatie de senaat tot een doublure van de Tweede Kamer, waardoor de spanningen tussen de beide kamers sterk op zullen lopen.

Waarom zou de Eerste Kamer nog terughoudend moeten zijn als zij zich kan beroepen op een directe uitspraak van de kiezer? Die uitspraak zal soms nog verser zijn dan de Tweede Kamerverkiezing. Kortom: wie echte, structurele en langjarige problemen wil scheppen in de verhouding tussen Eerste en Tweede Kamer, die moet het voorstel van Jorritsma overnemen.

Door afschaffing van de indirecte verkiezing en introductie van een rechtstreekse verkiezing wordt de terughoudende positie van de Eerste Kamer geheel en vakkundig opgeblazen. Veel beter is het om weer over te gaan tot de oude stemprocedure voor de Eerste Kamer, waarbij eens in de drie jaar de helft van de senaat werd vervangen en werd gekozen door de provinciale staten. Het politieke profiel van de senaat daalt daardoor aanmerkelijk. De provincie krijgt weer de aandacht die zij verdient. En de problemen die het voorstel-Jorritsma oplevert, doen zich dan niet voor.