Rapport monarchie van PvdA is slappe thee

De PvdA voelt ook niet voor al te veel veranderingen, maar wil toch de indruk wekken dat over dit dossier innovatief wordt nagedacht. In politiek opzicht levert dat veelal een nare cocktail op met voorspelbare boemerangeffecten.

Woordvoerder Pierre Heijnen bepleitte ruim een half jaar geleden nog dat de PvdA zou meewerken aan het verwijderen van de koning uit de regering. Nu wordt met enige stelligheid naar voren gebracht dat de sociaal-democratie zich juist sterk tegen een dergelijk voorstel zou moeten verzetten. In het onlangs gepresenteerde rapport Verbindend koningschap in de Republiek is de argumentatie voor dat koninklijke lidmaatschap van de regering echter flinterdun.

Het belangrijkste argument om het staatshoofd in de regering te houden is dat dit de beste garantie biedt voor een politiek-neutraal koningschap: de politiek houdt het staatshoofd in de neutrale ring. Een koning die onthecht is geraakt van de Haagse rituelen en procedures kan - vooral in toegespitste situaties - gemakkelijk een beroep doen op zijn grote maatschappelijke draagvlak en langs die route een machtsfactor van betekenis worden. Die macht zal dan niet door de koning persoonlijk worden verzilverd, maar wel door partijen en groeperingen die zich in dat soort gevallen met de koning associëren.

Een tweede doorslaggevend argument om de koning dicht bij de regering te houden, is het immense economische voordeel. Bij staatsbezoeken reizen sinds jaar en dag grote handelsdelegaties mee. Indien het staatshoofd buiten de Haagse context wordt geplaatst, is dat de doodsteek voor deze jarenlange succesformule. Representatief opererende staatshoofden maken in economisch opzicht in het buitenland geen enkele indruk. Bovengenoemde

argumenten worden in het PvdA-rapport niet of nauwelijks genoemd. In een kabbelend betoog wordt de kool en de geit gespaard. Benadrukt zou moeten worden dat de koning geen politieke invloed uitoefent en dan is er tegen de koning als onderdeel van de regering geen bezwaar. Die stellingname is zwak en om die reden niet erg overtuigend.

Indien men het koningschap een slechts representatieve betekenis geeft, zoals PVV, D66 en GroenLinks willen, dan komt daarmee een einde aan de spelregelrol van het staatshoofd. Het is dan tevens niet mogelijk om die rol over te dragen aan bijvoorbeeld een neutrale bondspresident, zoals in Italië en Duitsland. Elk politiek stelsel heeft behoefte aan neutrale spelregels en neutrale functionarissen. Waar deze ontbreken - zie Weimar - loopt het politieke stelsel gemakkelijk uit de rails.

Bij de discussie over het moderne koningschap moet dan ook die spelregel- en rituele rol het uitgangspunt zijn. Welke rol in dat verband is nog van waarde? Welke onderdelen kunnen worden gemist? Welke nieuwe rollen zouden kunnen worden geïntroduceerd? Het PvdA-rapport zou op dat punt een heldere visie moeten uitdragen. Het tegendeel is het geval.

Ook de passages over de procedure van de kabinetsformatie zijn niet erg sterk. Voorgesteld wordt om de huidige gang van zaken via cold turkey in te ruilen voor een geheel nieuwe. De PvdA wil dat de Tweede Kamer voortaan rechtstreeks de formateur aanwijst. Dat is een riskante optie. Het zou inderdaad goed zijn als de komende keren de Tweede Kamer het initiatief neemt bij de benoeming van een formateur of informateur.

Maar wat is er op tegen de koning toch nog steeds de formele benoeming tot (in)formateur te laten doen? Faalt de nieuwe procedure, dan kan worden teruggevallen op de oude procedure. In het PvdA-voorstel is die route geheel afgesloten en dat getuigt niet van al te veel wijsheid.