'Dualisme in Vianen in het geding'

In Vianen is een politieke zeer merkwaardige situatie ontstaan die wel eens tot een crisis kan leiden. De grootste fractie in het college, Lokaal Alert, kon geen wethouder leveren en laat daarom haar fractievoorzitter wekelijks aanschuiven in de collegevergaderingen. De oppositie pikt het niet langer dat een raadslid ook in het college zit en maakt hier een punt van. Over deze verziekte sfeer berichtte de Mystery Burger vandaag al. Hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga van de Rijksuniversiteit Groningen stelt vast dat burgemeester Wim Groeneweg (CDA) een grote fout begaat.

Wat vind u van de situatie in Vianen over zijn algemeen?

‘De toestand in Vianen is uitzonderlijk, want het kwam tot nu toe niet voor dat iemand uit de raad structureel aanschuift bij het college. Dat nieuwe fenomeen geeft toch enige reden om daarover na te denken. Het is een ongemakkelijke situatie. Kijk, een collegevergadering is niet publiek en de gemeenteraad is van het college afhankelijk. Er komt van alles in de collegevergadering voorbij, dus wat er in een college gebeurt, is van grote betekenis voor de raad. Het is dan ook vreemd als er een raadslid aanschuift. De gemeenteraad moet daar dan goed naar kijken’.

In de gemeentewet staat dat de burgemeester derden mag uitnodigen in de collegevergaderingen. Niets aan de hand, toch?

‘Burgemeester Groeneweg van Vianen heeft daarmee wel een klein puntje, want wat hij doet is niet honderd procent in strijd met de letter van de gemeentewet. In de wet staat namelijk niet dat het verboden is om raadsleden uit te nodigen. Deze bepaling over de deelname van derden is eigenlijk bedoeld voor ambtenaren en experts van buitenaf. Omdat de wet niet helder is over wie de derden zijn, kan de burgemeester van Vianen er toch een beroep op doen. Maar het is geen sterk beroep omdat het in strijd is met de dualisering, waarbij raad en college gescheiden moeten zijn’

Dus het dualisme is in Vianen in het geding?

‘Jazeker. Dit heeft echter niet met de letter van de wet te maken, maar met politieke en bestuurlijke hygiëne en de verhoudingen in de raad. De burgemeester heeft de taak om deze zaken in balans te houden en verzaakt daar nu in. Verder is de informatiepositie van de gemeenteraad van belang: alle fracties moeten gelijke informatie krijgen en in Vianen lijkt dit nu niet het geval. Overigens is het vaak zo dat coalitiepartijen al via informele wegen over meer informatie beschikken, maar als je daarop gaat accentueren door een raadslid in de collegevergaderingen te laten meedoen, dan raakt de balans zoek.’

Maar dit is toch gewoon een soort gedoogconstructie?

‘Nou, deze constructie is wel erg uitzonderlijk. Eerdere gedoogsituaties verliepen anders. Neem de gedoogconstructie van het kabinet Rutte I, waarbij de PVV van Geert Wilders niet in het kabinet zat. Wilders was daarom nooit aanwezig bij de kabinetsvergaderingen. Mocht dit wel zijn gebeurd, dan zou het tot grote oproer in het land hebben geleid. In feite is dit rampscenario nu wel in Vianen aan de hand. De burgemeester let daar niet op de gelijke informatieposities en kiest zijn eigen interpretatie van de wet. Hij heeft een korte neus en een beperkte blik voor de eisen van de politiek-bestuurlijke mores’.

De burgemeester moest wel, want het lukte de grootste partij Lokaal Alert niet om een wethouder te leveren. Ook was er slechts voor vier wethouders werk. Snap u dit?

‘Het is volstrekt onlogisch dat Lokaal Alert als grootste partij geen wethouder levert. Zij hadden juist de eerste wethouder moeten leveren. De kleinste partij had kunnen zeggen: wij zijn klein dus we gedogen jullie en leveren geen wethouder. Door dit andersom te doen, slaat het hele verhaal over maximaal vier wethouders nergens op. Het is dus een zwak verhaal en een buitengewoon merkwaardige constructie. Daarnaast hadden ze in Vianen kunnen kiezen voor parttime wethouders, zodat er wél vijf wethouders zouden zijn geweest. Een andere constructie was een deeloptie geweest, waarbij één wethouder er namens twee partijen had gezeten. In een aantal gemeenten gebeurt dit al en daar is dus ook nog nooit een probleem ontstaan.’

Wat kan de burgemeester van Vianen nog doen om de zaak weer op de rails te krijgen?

 ‘Alle ellende is begonnen met het feit dat de grootste partij geen wethouder levert. We zien dat de oppositie dit niet kan pareren of repareren, waardoor de verhoudingen in Vianen verziekt raken. In dit geval komt de burgemeester in beeld, die vanuit zijn taak ook moet opnemen voor de minderheidspartijen. Maar het standpunt dat de burgemeester nu inneemt is polariserend. Hem treft dus blaam. Het is gemakkelijk op te lossen: de heer Van Tilburg van Lokaal Alert mag nooit meer aanschuiven in de collegevergaderingen. Dan is de angel eruit.

Wat te doen als er niets wordt opgelost?

‘Als de verhoudingen compleet onwerkbaar worden, omdat oppositiepartijen bijvoorbeeld niet meer komen opdagen – dit is onder meer in Bedum gebeurd – dan is er een groot probleem. In dat geval kan de burgemeester het niet meer intern oplossen en kan de Commissaris van de Koning als derde partij ingeschakeld worden om de situatie op te lossen. Maar dan kan ook net zo goed iemand anders zijn. In heb de indruk dat het in Vianen hier naartoe zal gaan en dat een mediator nodig is.’