Putters (SCP) geeft 'Den Haag' flinke draai om de oren

SCP-directeur Kim Putters haalt flink uit naar vooral Haagse bewindslieden en Kamerleden. Zij blijven vasthouden aan hun eigen gelijk, negeren adviezen en verwachten veel te veel van de zelfredzaamheid van burgers. Hij heeft een recept voor een nieuwe bestuurscultuur.  

Falend beleid

Er is te weinig oog voor hoe beleid in de praktijk uitpakt en of dat beleid wel realistisch is. Zeker in het sociaal domein – de Wmo, de jeugdzorg en de Participatiewet – laat de landelijke overheid flinke steken vallen. Waarschuwingen van derden worden in de wind geslagen en de gevolgen van falend beleid niet gerepareerd. Daardoor komen de meest kwetsbare mensen in de knel, zoals ouderen, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en jongeren die hulp nodig hebben. Ook inburgeraars zijn de laatste jaren te veel aan hun lot overgelaten, vindt Putters.

 

Politieke compromissen

‘De politiek blijft maar uitleggen waarom de praktijk het beter moet doen met de middelen die er zijn, en lijkt niet overtuigd van herbezinning. Met militaire precisie werden politieke compromissen belangrijker gevonden dan inzichten en ervaringen uit de praktijk’, stelde Putters donderdagmiddag in de jaarlijkse Van Slingelandtlezing van de Vereniging voor Bestuurskunde. De lezing lijkt een forse aanklacht tegen kabinet en Kamers. Als (nieuwe) inzichten worden genegeerd of weggewuifd, leidt dat tot ‘afstand en machtsverschillen tussen diegenen die de regels maken en handhaven, geld en voorzieningen verdelen, en de mensen die hulp nodig hebben maar daar tegenover geen vuist kunnen maken. Dat doet afbreuk aan wat mensen van de overheid mogen verwachten.’

 

Peilingen

‘Den Haag’ durft ook zijn handen niet te branden aan lange termijnbeleid, terwijl onder meer burgers en bedrijven smachten naar duidelijkheid en naar een betrouwbare overheid. ‘De grote transities rond klimaat of veranderingen in de samenstelling van onze bevolking nemen vele decennia in beslag. Net als investeren in goede zorg en onderwijs. Het vergt beleid over kabinetsperiodes heen en minder focus op wat peilingen daarover zeggen. Voor de politiek zijn de gevolgen in het hier en nu groot, zeker als keuzes pijnlijk zijn in de portemonnee van burgers. De verleiding is groot ze vooruit te schuiven.’ Maar burgers en bedrijven willen zekerheid over financiële steun bij verduurzaming, stelt Putters. ‘Mensen zijn bevreesd dat een volgend kabinet of college andere beslissingen neemt en de steun voor isolatie of zonnepanelen intrekt.’ Volgens Putters is behoefte aan ‘consistent lange termijnbeleid dat structurele problemen aanpakt en vertrouwen van bedrijven en burgers behoudt.’

 

Tegenmacht

Putters hekelt de waan de dag. ‘De continue druk van (sociale) media en Kamervragen maakt dat men lastig loskomt van de korte termijn focus en niet over kabinetten heen kan kijken.’ Daardoor is er ‘nauwelijks rust en ruimte voor reflectie in de dagelijkse werkelijkheid van beleid en politiek.’ Een ernstig patroon, vindt Putters. ‘Juist de momenten van terugkijken kunnen voor de nodige tegenspraak en tegenmacht zorgen, en voor bijstelling van of herbezinning op beleid.’

 

Betrouwbaarheid

De betrouwbaarheid en eerlijkheid van de overheid staat bij burgers steeds vaker ter discussie. Dat verbaast Putters niet. ‘Als professionals en burgers zich in de uitvoeringspraktijk geen raad meer weten of zich onverschillig gaan opstellen is er een probleem. Beleid en politiek lijken, ook door uit- en aanbesteding van publieke taken, steeds minder zicht op die uitvoeringspraktijk te hebben. De nadruk op bedrijfsmatig werken drukt de menselijke maat weg.’ Het vertrouwen komt onder druk te staan ‘door reële problemen van mensen die al langer niet werden opgelost, en door onduidelijkheid over wat van de overheid verwacht mag worden.’

 

Wantrouwen

In de huidige politieke cultuur mogen nauwelijks fouten worden gemaakt, ziet Putters. Dat maakt leren lastig. Burgers worden gewantrouwd of niet serieus genomen. Kwetsbaren worden daar, ook hier, de dupe van. Zij zien ‘door het verantwoordingsbos de bomen niet meer zien of durven geen hulp meer aan te vragen.’ Professionals worstelen met procedures en controles, die de uitvoering aan banden legt. De politiek moet zich rekenschap geven van de problemen waar burgers en professionals tegenaan lopen. Die inzichten kan de politiek ‘nadrukkelijker wegen bij het sluiten van compromissen’.  

 

Nieuw sociaal contract

Herbezinning op het overheidsfunctioneren is nodig om maatschappelijke problemen op te lossen en daarvoor draagvlak te behouden, benadrukte Putters in zijn lezing. Om tot een daadwerkelijke andere bestuurscultuur te komen, moet het sociaal contract als het ware worden vernieuwd. Putters omschrijft dat als ‘het geheel aan geschreven en ongeschreven regels die een samenleving ordenen, verankerd in onder meer mensenrechten en grondrechten. In de systemen van de democratische rechtsstaat en verzorgingsstaat leidt dat tot rechten, plichten en consensus over de wederzijdse verwachtingen van burgers en overheden. Met basisnormen van rechtvaardigheid, representatie en fatsoen.’

 

Ontkokeren

Brede welvaart zou wat Putters betreft de basis, het ‘normatief oriëntatiepunt’, van dat hernieuwde sociale contract moeten worden. ‘Het gaat over keuzes voor nu en later, over en tussen gezonde leefomgeving en leefstijl, duurzame economische groei, kansengelijkheid en democratie. Je moet in het ene investeren om op het andere resultaten te boeken, vaak na verloop van tijd. Dit vraagt veel van zowel burgers, als bedrijven en overheden.’ Breed kijken dus, in plaats van alleen binnen beleidskokers. ‘Neem het leven van mensen als uitgangspunt en dat loopt niet langs beleidskokers.’ De uitvoerbaarheid van beleidsvoornemens moet bovendien altijd ‘fundamenteel’ worden getoetst.

 

Code goed bestuur

Daarnaast moeten rollen en verantwoordelijkheden duidelijk worden verdeeld. De overheid moet verantwoordelijkheid durven te delen, zonder dat zij daarna de handen er vanaf trekt. ‘Daarvoor moet je scherp hebben wat gemeenten, bedrijven, professionals en burgers zelf vinden waar ze van zijn. Of burgers zelfredzaam kunnen en willen zijn, en onder welke voorwaarden. Of professionals ruimte krijgen en hoe’, aldus Putters. ‘De staat hoeft en kan niet alles oppakken, maar wat ze doet moet volgens de regels van de democratische rechtsorde en codes van goed bestuur.’

 

Van en met burgers

Wederzijdse verwachtingen en haalbaarheid van beleid moeten continu in de gaten worden gehouden, stelt hij verder in zijn lezing. ‘Een nieuwe bestuurlijke cultuur gaat over het voldoen aan gerechtvaardigde verwachtingen over de uitkomsten van beleid en wie daarvoor verantwoordelijkheid neemt. Het is niet zomaar een beetje beter samenwerken en imago verbeteren van de politiek. Het gaat om een sociaal contract waarbinnen beleid problemen van en met burgers oplost. Dan bepalen mensen vervolgens zelf wel of ze de overheid weer willen vertrouwen. Dat is de nieuwe bestuurscultuur.’