Rolinvulling bij herindeling verschilt per provincie

De provincie Groningen wil van het rijk meer instrumenten krijgen bij gemeentelijke herindelingen. Zuid-Holland gelooft meer in de dialoog vooraf.

Het regeerakkoord van Rutte III acht herindeling gewenst voor gemeenten die ‘langjarig en in hoge mate afhankelijk zijn van gemeenschappelijke regelingen’. Aan provincies de taak om in die gevallen een procedure te starten. Maar hebben ze daarvoor wel genoeg instrumenten?

Knoop doorhakken
‘We zijn een land van gezellig onderop, maar soms stokt het proces’, zegt Jaap Smit, commisaris van de koning van Zuid-Holland. ‘Als gemeenten niet op één lijn zitten, moet de provincie eerder haar rol pakken. Daar zijn we middenbestuur voor. Iemand moet de knoop doorhakken.’

Jeannette Baljeu, sinds enkele maanden gedeputeerde van deze provincie: ‘We wisten al dat blauwdrukken van bovenaf niet werken. Die wekken veel weerstand op. Nu onderkent het kabinet dat het van onderop ook niet altijd lukt.’ Wat werkt dan wel? Smit: ‘Je moet niet wachten tot er van onderop een voorstel komt en dan pas oordelen. Beter is aan de voorkant van het proces in gesprek gaan over wat nodig is voor een bepaald gebied.’

Lastige dossiers
In Parkstad Limburg speelt al vijftien jaar discussie over de bestuurlijke toekomst. Een ambtelijke fusie van Brunssum en Landgraaf strandde op een gebrek aan draagvlak en onderling vertrouwen. De colleges van Heerlen en Landgraaf zochten daarop toenadering tot elkaar. Ze waren het eens over een herindeling, maar de raad van Landgraaf stemde tegen, waarop het college van die gemeente aftrad. Na weer een nieuw advies besloot de provincie deze variant toch voor te stellen. Daarmee overspeelde gedeputeerde Ger Koopmans zijn hand. Volgens de Raad van State is de ARHI-procedure niet zorgvuldig geweest, omdat niet aan de vereiste van open overleg is voldaan. Op basis van dit advies heeft de minister besloten dat de procedure opnieuw moet.

Koopmans voelt zich niet geroepen om als provincie met een nieuw voorstel te komen aangaande de vastgelopen herindeling Heerlen-Landgraaf. Begin februari overlegt de gedeputeerde met de minister over een oplossing. Hij weet niet of het regeerakkoord iets verandert aan de rol van provincies bij herindelingen. De wet ARHI hoeft van hem niet te worden aangepast. ‘Ik verwacht niet dat een wetswijziging helpt bij de oplossing van lastige dossiers, integendeel. Dan komen er weer nieuwe discussies.’

Gebrekkige invulling
Zijn collega Patrick Brouns van Groningen denkt daar anders over. ‘Moet je de rol van de provincie niet structureel verankeren en vertalen in instrumenten? Wanneer moet de provincie wel en geen initiatief nemen? Het regeerakkoord geeft nog weinig houvast’, zegt hij. ‘Er zit een spanning tussen de wettelijke rol voor de provincies en de gebrekkige invulling daarvan. Ik mis een helder kader waaraan een herindeling kan worden getoetst. Bovendien heb ik behoefte aan instrumenten om te bevorderen dat gemeenten meewerken aan de voorbereiding van een nieuwe gemeente. Nu sta ik met lege handen als een gemeentebestuur niet komt opdagen.’

Als je het aan de voorkant goed regelt, kun je volgens hem processen korter houden. ‘Het is een primaire taak voor het rijk om dit kader te scheppen.
Of het moet zelf de verantwoordelijkheid nemen en de provincie uit de wet halen.’

Dialoog
Smit en Baljeu betwijfelen of de provincie meer instrumenten nodig heeft om haar doel te bereiken. Zij zoeken het meer in de dialoog. Smit: ‘De nationale, provinciale en lokale overheid zijn op elkaar aangewezen om schot in de zaak te brengen. Ik vergelijk ons wel eens met het bestuur van een vereniging. De leden verwachten soms dat het bestuur een stap zet. Daarmee maak je het misschien niet iedereen naar de zin, maar het moet wel gebeuren.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week (inlog)