‘TTIP? ...Een momentje’

Nederland krijgt binnen afzienbare tijd te maken met TTIP. Het verdrag heeft flinke gevolgen, maar waar Duitse en Franse gemeenten en provincies meer eisen bij de onderhandelingen, lijken hun Nederlandse equivalenten te slapen. 

Nadat presentator Arjen Lubach en RTL-journaliste Hella Hueck in het programma Zondag met Lubach uitlegden wat de mogelijke gevolgen zijn van het handelsverdrag Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), doken de media massaal op het onderwerp. Voor- en tegenstanders buitelden over elkaar om er iets over het vrijhandelsakkoord tussen de Verenigde Staten en Europa te zeggen.

Met name milieuorganisaties maken zich zorgen over de gelijkgeschakelde regels met Amerika, dat het minder nauw neemt met normen dan Europa. Het bedrijfsleven ziet aan de ene kant grote mogelijkheden om hun diensten aan te bieden bij de Amerikaanse overheid, maar aan de andere kant kunnen Amerikanen hun goedkopere producten eenvoudiger op de Europese markt brengen. Door gelijkgeschakelde wetgeving zou het zomaar kunnen dat de Amerikaanse producten zoals de chloorkip en gewassen die met pesticiden zijn bewerkt straks in Nederland worden aangeboden. Een doorn in het oog van milieuorganisaties, instanties voor voedselveiligheid en organisaties die opkomen voor dierenwelzijn.

En dan is er nog de volgens velen verwachte aantasting van de democratie. Critici beweren dat TTIP de machtsverhoudingen tussen bedrijven en burgers scheef gaat trekken. Voor consumenten is er weliswaar meer keuze, maar door het bij TTIP behorende arbitragemechanisme Investor-State-Dispute Settlement krijgen bedrijven het recht om staten aan te klagen als er wetten in de maak zijn of besluiten zijn genomen die hun winsten in gevaar brengen. Een belangrijk twistpunt van het handelsverdrag, waartegen Gert-Jan Segers van de ChristenUnie een motie indiende omdat dit ‘afbreuk doet aan ons nationale rechtssysteem en onze demo- cratische besluitvorming’.

Deze werd door alle partijen gesteund behalve door de VVD, die handenwrijvend lijkt uit te kijken naar de economische groei die TTIP voor Nederlandse bedrijven met zich meebrengt. Bijvoorbeeld voor dijkenbouwers, die graag in de VS aan de slag gaan. Iets dat hun nu nog wordt belet door Amerikaans protectionisme. Haast is geboden, want de VS zou bij te lange onderhandelingen volgens de VVD ook kunnen kiezen voor een verdrag met China.

Vooralsnog is er een hoop te doen over de eerder genoemde aantasting van de democratie, waarbij de overheid te maken kan krijgen met miljardenclaims. Daar maken Franse en Duitse regio’s zich al grote zorgen over. In Duitsland hebben zich inmiddels honderd gemeenten gemeld die inspraak eisen over TTIP. Nu de door de Europese Unie tot nu toe ogenschijnlijk bewust stilgehouden onderhandelingen in het vizier zijn van de media, rijzen er meer vragen op bestuurlijk niveau. Minister Ploumen wil weten wat voor impact het verdrag heeft op de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden en schakelde onlangs de hulp van de Sociaal Economische Raad in. Voor gemeenten is het vooral de vraag in hoeverre hun besluitvorming beïnvloed kan worden door bedrijven. Maar duidelijkheid is er niet, dat blijkt bijvoorbeeld uit het Kamerdebat over de Europese Unie dat begin deze maand werd gevoerd.

GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout waarschuwde er onlangs voor dat details van het verdrag straks kunnen worden uitgewerkt in werkgroepen met ambtenaren en afgezanten van het bedrijfsleven. Dat TTIP gevolgen gaat hebben voor de gemeente en provincies lijkt onontkoombaar. Maar is het echt zo dat een gemeente aangeklaagd wanneer ze bedrijven met omstreden handelswijzen niet in hun aanbestedingsprocedure meenemen? Worden gemeenschapsvoorzieningen straks geprivatiseerd en kunnen we daarna niet meer terug? Kortom: wat betekent het verdrag voor de lokale overheid? Het zijn vragen waarop het antwoord uitblijft bij het benaderen van meerdere provincies en gemeenten.

Op afstand
Van de provincie Noord-Holland tot aan Zeeland is er niet één die kan meewerken aan de vraag ‘wat zijn mogelijke gevolgen van TTIP voor de provincie?’ ‘Dit is een dossier voor Europa en Amerika, het gaat niet echt over ons. Er is bij ons niemand bezig met dit onderwerp’, zegt een woordvoerder van Zeeland. ‘Voor zover ik nu kan nagaan zijn er geen medewerkers van de provincie in het bijzonder met het TTIP bezig. Ik vermoed dat clubs als LTO dat wel zijn, aldus een voorlichter van Zuid-Holland. In Gelderland heeft communicatie een aantal mensen gesproken en ‘vooral begrepen dat we het nu vooral nog op afstand volgen.’

Ook Noord-Holland heeft geen informatie paraat, net als Zuid-Holland. ‘We weten niet precies wat daar in komt te staan. We zijn er ook niet mee bezig. Ik zou zeggen, probeer het over een half jaar nog eens. Voor nu kunt u beter terecht bij het ministerie, die de onderhandelingen voert.’

Vragen bij de gemeenten Den Haag en Amsterdam lopen ook spaak. Woordvoerders verwijzen naar elkaars afdelingen. Echter: het ministerie voert geen onderhandelingen, dat doet alleen de Europese commissie, namens de Europese lidstaten waaronder Nederland. De politiek kan daarbij slechts via een lobby invloed uitoefenen. Voor gemeenten en provincies is er al helemaal geen inspraak. Terwijl gemeenten in andere landen flink actie ondernemen om toch inspraak te krijgen, blijven Nederlandse decentrale overheden ten ongeïnformeerd afwachten. Ook het Interprovinciaal Overleg kan niks zeggen over TTIP. ‘Er is daar geen dossier over bij ons. Wij kunnen u niet helpen.’ Het Huis van Nederlandse Provincies heeft dezelfde teleurstellende boodschap.

Lobbyisten Milos Labovic (Zeeland) en Astrid Weij (Regio Randstand) kunnen niet helpen. Labovic heeft ‘geen dossier over TTIP’. Weij evenmin. ‘In onze organisatie is er niemand die zich in dit onderwerp goed heeft verdiept om er iets over te zeggen als het gaat over het provinciale aspect. Het is nog erg pril en we wachten af tot er meer duidelijk is.’

Kenniscentrum Europa Decentraal geeft de tip om informatie te halen bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Maar ook daar sturen medewerkers de vragen door naar collega’s die ‘er beter inzitten’, om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat er momenteel ‘wordt gekeken naar wat de Europese koepelorganisatie ervan vindt’. De zoektocht naar antwoorden mondt via VNG uiteindelijk uit bij de Raad Europese Gemeenten. Maar ook daar kunnen ze niets zeggen over de mogelijke gevolgen van TTIP voor Nederlandse overheden. ‘We kunnen u niet helpen met een lokale benadering. We bekijken het vanuit een Europees perspectief.’

Lokale evenementen
Het lijkt er gezien de campagnes van lokale en regionale overheden van de buurlanden op dat de Nederlandse overheden liggen te slapen. Behalve Duitse en Franse gemeenten heeft nu ook de gemeenteraad van Brussel een motie tegen TTIP ingediend, waar mogelijke gevolgen voor lokale overheden staan beschreven. Er wordt door de Brusselse raad een gevaar gezien voor de macht van bedrijven.

Dat heeft te maken met beslissingen van de gemeente, over zijn scholen, sociale huisvesting, ziekenhuizen en afvalverwerking. Met TTIP kunnen bedrijven die hun winsten zien afnemen door besluiten van de gemeente naar de rechter stappen. Een beslissing om pesticiden te mijden bij het onderhoud van de groene ruimtes, kan bij een akkoord wellicht worden gezien als oneerlijke concurrentie.

Dat geldt ook voor onderwijssubsidies. Lokale culturele evenementen kunnen worden gezien als privatiseerbare goederen. Maar aangezien de onderhandelingen die nog gaande zijn, is nog onduidelijk of deze doemscenario’s zullen uitkomen. Het zou zomaar kunnen dat wanneer er meer duidelijkheid is, het voor provincies en gemeenten al te laat is om nog te protesteren.