'Provincies durf te regisseren'

Lodders, voorzitter van de naar haar genoemde gemengde commissie, presenteerde afgelopen maandag het rapport Ruimte, Regie en Rekenschap met daarin voorstellen voor naar de provincies te decentraliseren rijkstaken. In grote lijnen komt het advies erop neer dat het middenbestuur zich beperkt tot het regionaal ruimtelijke economische beleid én cultuur. Zorg en welzijn kunnen beter aan de gemeenten worden gelaten.

Lodders: 'Wij stellen dat de provincies zich moeten concentreren, focussen op het regionale ruimtelijke economische beleid én cultuur. Onderwerpen als verkeer en vervoer, wonen, mobiliteit en ruimtelijke ordening vragen om een integrale beoordeling en afweging. De landelijke inrichting is vaak van een zodanige schaal dat een afweging van te nemen beslissingen niet aan gemeenten kan worden gelaten. Het gevaar is dan dat het lokale eigenbelang gaat prevaleren. Anders is dat met dichter bij de belevingswereld liggende zaken als zorg en welzijn. We hebben daarom ook geconcludeerd dat zorg en welzijn zo dicht bij de burger liggen, dat taken op die terreinen zich meer lenen voor een gemeentelijke rol.'

De keuze van de commissie lijkt een beperking van het provinciale takenpakket in te houden en daarmee een pleidooi om een einde te maken aan de zogeheten open huishouding voor provincies. Lodders schudt heftig het hoofd. 'Wij schrijven ook dat de provincies autonoom moeten zijn. Geen beperking dus van de huishouding. "Concentreren op" is niet hetzelfde als afscheid nemen van alles. Wij pleiten ook voor differentiatie en maatwerk', zegt ze.

Regie

Lodders vindt dat alle provincies nadrukkelijk de rol van gebiedsregisseur moeten oppakken op het ruimtelijke terrein. Voor de uitvoering van de plannen moeten ze gebruik maken van (samenwerkende) gemeenten. Kernpunt is dat het rijk taken decentraliseert zonder daaraan een woud aan uitvoeringsregels te verbinden. Dat was wat er in de jaren negentig gebeurde: taken en middelen werden toen naar provincies gedecentraliseerd, echter zonder beleidsvrijheid: ze werden toen met zogeheten 'gouden koorden' verbonden aan het rijk. 'Wij zeggen nu tegen het rijk: maak af waarmee je begonnen bent. Geef de provincies de instrumenten om de regierol te nemen', aldus Lodders.

Zijn de provincies tien jaar lang niet serieus genomen? 'Dat klinkt een beetje cru. De provincies vragen om meer taken en ze willen verantwoordelijkheid. Het continueren van de gouden koorden motiveert niet om die rol op te pakken', zegt Lodders. Ze waarschuwt: 'De provincies zullen met meer zelfbewustzijn de discussie met het rijk moeten aangaan.'

Over effecten van de plannen op de omvang van de provinciale en departementale organisaties spreekt Lodders zich niet in concrete zin uit. 'Decentralisatie van taken zal niet zonder effect kunnen blijven. Als er hier wat bij komt en daar wat afgaat, zou dat niet onlogisch zijn. We hebben dat echter niet uitgerekend.' Een streep kan er in elk geval door de WGR-plusgebieden, zeker voor zover ze buiten de Randstad liggen. Lodders doelt onder andere op het Knooppunt Arnhem-Nijmegen, regio Eindhoven en Twente. Die constructies zorgen voor teveel bestuurlijke drukte en staan oplossingen soms zelfs in de weg.

'Neem de aansluiting van de aansluiting op de A73 en de A50 bij Nijmegen. Het Knooppunt Arnhem-Nijmegen komt daar niet uit. Het is een jarenlang slepende discussie van belangen en deelbelangen, soms zijn er zelfs partijen die helemaal niets willen. Misschien als Gelderland dit probleem zou trekken dan zou die er samen met Limburg - de wegen doorsnijden twee provincies - kunnen uitkomen. Voorwaarde is dat je doorzettingsmacht in het ruimtelijke ordeningbeleid moet willen gebruiken.'

Bestuursakkoord

Lodders verwacht dat haar rapport het pad effent voor een bestuursakkoord tussen rijk en provincies. Vorig jaar liepen die onderhandelingen vast toen provincies werden geconfronteerd met een financiële claim van het kabinet op achthonderd miljoen euro van de provinciale vermogens. Een mini-akkoord over tweehonderd miljoen euro - voor één jaar - bleek het hoogst haalbare. De commissie Lodders heeft behalve de decentralisatievoorstellen ook de invulling van de resterende zeshonderd miljoen euro voor de periode 2009-2011 in principe rond. Er is overeenstemming over de verdeling van het bedrag over de provincies én over de gewenste departementale beleidsvelden.

De decentralisatievoorstellen - goed voor ongeveer één miljard euro de komende drie jaar - mogen weliswaar feitelijk niet worden gecombineerd met die financiële taakstelling in het regeerakkoord, 'maar ik constateer dat er sprake is van draagvlak bij beide partijen, rijk en provincies'. Ze meent dat het pad vrij is voor het 'zeer spoedig' sluiten van een bestuursakkoord.

'Ik hoop dat de betrokken partijen het momentum grijpen en doorpakken', zegt de oud-partijvoorzitter van het CDA. Een complicerende factor zou kunnen zijn dat haar rapport wordt doorkruist door dat van de commissie-d'Hondt. De PvdA-bestuurder komt in opdracht van Binnenlandse Zaken in juni met voorstellen over de decentralisatie van taken naar gemeenten. Volgens ingewijden koerst hij af op het naar Deens voorbeeld marginaliseren van de provincies. Lodders: 'Als dat de lijn is, dan gaat het niet werken. Wij denken dat D'Hondt met ons rapport uitstekend uit de voeten kan. Ik bedoel, wij geven gemeenten ook de ruimte. Er zijn ook terreinen waar de provincies zouden moeten terugtreden. Het zou heel jammer zijn als hun voorstellen zouden divergeren met ons rapport.'