Parlementaire enquête jeugdzorg komt er aan
In de aanloop naar de decentralisatie uit 2015 is hier en elders vele malen gewaarschuwd voor de desastreuze effecten van deze overhevelingsoperatie die met stoom en kokend water is uitgevoerd. Wie alle recente rapportages en meldingen nu overziet, kan tot geen andere conclusie komen dat uiterst ondoordacht is geopereerd.
De problemen in de jeugdzorg trekken diepe sporen door gemeentelijk Nederland. De enorme tekorten hebben nu ook effect op andere beleidsterreinen: reserves zijn uitgeput en het geld moet toch ergens vandaan komen. De vele miljoenen die het kabinet in het vooruitzicht lijkt te gaan stellen, zullen werken als een druppel op een gloeiende plaat. De problemen zijn zo structureel van aard dat een stelselwijziging de enige oplossing zal blijken te zijn.
In de aanloop naar de decentralisatie uit 2015 is hier en elders vele malen gewaarschuwd voor de desastreuze effecten van deze overhevelingsoperatie die met stoom en kokend water is uitgevoerd. Wie alle recente rapportages en meldingen nu overziet, kan tot geen andere conclusie komen dat uiterst ondoordacht is geopereerd.
Er zou aan taakoverheveling aan gemeenten worden gedaan. Meteen in 2014 meldde de coördinerend bewindspersoon Plasterk dat meer dan de helft van de gemeenten niet in staat zou zijn om grote delen van de nieuwe taakstelling naar behoren uit te voeren. Dat betrof vooral de jeugdzorg en de aanbesteding ervan. Door middel van congruente regionale samenwerkingsverbanden zou moeten worden opgeschaald. Door die regionalisering werden de gemeenteraden op forse achterstand geplaatst en ook menig wethouder sociaal domein heeft geen goed zicht op de echte oorzaak van de huidige tekorten.
Door de jeugdzorg aan 393 gemeenten toe te delen, is een zeer complexe en bureaucratische ordening ontstaan. Exacte cijfers ontbreken, maar volgens inschattingen wordt ruim 25 á 30 procent van het jeugdzorgbudget besteed aan overhead, ambtenaren, procedures, controle etc. Dat komt dus niet rechtstreeks ten goede aan de om hulp vragende jongeren. In het vorige stelsel was die overhead aanzienlijk minder.
Aan de andere kant van het spectrum is er ook budgetverlies. De hulpverlenende instanties in de jeugdzorg klagen steen en been over de regelzucht die op hen is neergedaald. Voordat de hulp aan een jongere op gang komt, gaat veel geld en tijd verloren. Het is Kafka in Nederland.
En dat roept de vraag op wat eigenlijk destijds de belangrijkste beweegreden is geweest om de hulpverlening aan juist deze uiterst kwetsbare groep aan gemeenten te geven. En waarom dat ook moest gaan gelden voor de zwaardere en gespecialiseerde jeugdhulpverlening. Een overtuigend antwoord op die vragen is er nooit gekomen, behoudens de redenering van integraliteit: het is goed alle vormen van hulpverlening een beetje bij elkaar te houden. Maar die redenering snijdt weinig hout omdat grote delen van zorg en hulpverlening niets met de gemeente te maken hebben. Nee, het echte antwoord schuilt in een andere dimensie. De VNG – destijds onder leiding van Annemarie Jorritsma – wilde een decentralisatie van alles wat los en vast zat.
De VNG hanteerde daarbij geen enkel concept of uitgangspunt. Als de heffing van de inkomstenbelasting binnengehaald zou kunnen worden, zou dat ook zijn toegejuicht. Toen Brussel na 2012 van Nederland eiste dat een bedrag van bijna 30 miljard zou moeten worden bezuinigd, namen enkele vakdepartementen hun kans waar. Er werd ruimhartig aan de VNG-wens tegemoet gekomen. Hun budgetten zouden bijna gaan verdubbelen in combinatie met een omvangrijke taakuitbreiding in het sociaal domein. En omdat de gemeenten veel efficiënter kunnen werken dan de provincies en de rijksoverheid – zo was de tranentrekkende redenering – ging de decentralisatie gepaard met een budgetkorting van gemiddeld 15 á 20 procent. Iedereen blij. De gemeenten leverden daardoor echter wel een onevenredige bijdrage aan de rijks-bezuinigingen. In ruil daarvoor kregen ze een takenpakket, waarbij de donkere wolken zich vanaf het begin samen pakten.
Het is dus per saldo de VNG geweest die de gemeenten destijds vakkundig in het pak heeft genaaid en de miljoenentekorten heeft ingerommeld. Uit de parlementaire enquête naar de jeugdzorg – die er ongetwijfeld gaat komen – zal dit beeld zonneklaar naar voren komen. Duidelijk zal ook worden dat een stelselwijziging dringend is geboden omdat de te haastige decentralisatie uit 2015 allerlei ernstige weeffouten bevat.
Het complete sociale werk in Nederland is daarmee kapot gemaakt. Men heeft geen tijd, of ter zake kundig personeel om de bestaande taakbelasting nog goed uit te voeren.
Er is sprake van groot personeelsverloop, overspanning, verziekte werksfeer, en een in toenemende mate defensieve cliëntbenadering. Als de maatschappelijke basis hulp disfunctioneel is, is dat eigenlijk erger dan geen hulp.
Want we rekenen ermee als samenleving, zoals op de huisarts, het water uit de kraan en elektriciteit, en we betalen er ook samen voor. We kunnen niet zonder want we hebben onze samenleving zo ingericht: onze sociale netwerken zijn niet berekend op het elkaar op gemeenschapsniveau ondersteunen of opvangen.
Dat ligt niet aan urbanisatie of individualisering, het zijn gewoon de praktische feiten. Men kan het werk niet meer doen, het brengt kwetsbare gezinnen en kinderen in nog verder in problemen, en creëert zelfs grote problemen bij normaal functionerende gezinnen. Meer geld is niet de oplossing, er moet eerst een master plan liggen.
Er is nu een teveel versnipperd landschap, een wirwar van kleine en grote zorgaanbieders en instellingen, specialisten en maatschappelijke organisaties, waarbij alle lijnen weer via het overbelaste wijkteam lopen, als en stoplap voor alle problemen, en daardoor inmiddels zelf het probleem. Dat is een ramp die zich al heeft voltrokken.
Als het geld via de besturen naar externe adviezen gaat is het water aan een dode plant geven.