Zero tolerance op familiefeest

Kermissen zijn van oudsher de plek om los te gaan. Tijdelijke drooglegging en strikte handhaving moeten zware ontsporingen voorkomen. Bij overtredingen dient met verstand te worden opgetreden. ‘Je moet hier als hand­haver geen conflicten uitlokken.’

Pretbedervers
Serie over ambtenaren die als taak hebben al te onbezonnen gedrag van burgers in het publiek domein binnen de perken te houden.

‘Meisje gewond na vechtpartij bij kermis op Raadhuisplein Nieuwerkerk’ (2014), ‘Gewonde bij vecht­partij op Boekel Kermis’ (2013) en ‘Massale vechtpartij tijdens Horster kermis’ (2012). Zomaar een greep uit recente nieuwsberichten over ongeregeldheden op de kermis. Ook in Neede, Eindhoven, Goirle, Tilburg, Harmelen, Rosmalen, Katwijk, Erp, Akersloot, Schoonebeek en Terborg ging het de afgelopen jaren mis.

Op de kermis van Oude Pekela raakten in mei 2012 jonge Pekelders en asielzoekers slaags. Het was voor het college reden om het evenement vervroegd op te breken. ‘We hadden een paar jaar geen kermis gehad, omdat daar in het verleden steeds ongeregeldheden waren’, zei burgemeester Meindert Schollema (PvdA) tegen Radio Noord. En is er weer eens een kermis, dan leidt het ‘tot dit soort ontwrichtingen van de openbare orde’. De burgemeester vroeg zich in het interview af of Oude Pekela nog wel zo’n evenement moet willen. En inderdaad: volgens een woordvoerder zal in de Groningse gemeente voorlopig geen kermis worden gehouden.

In september van dat jaar pakten de kermisexploitanten van Zaltbommel vervroegd hun spullen vanwege vernielingen, intimidatie en bedreiging door een groep jongeren, voornamelijk van Marokkaanse afkomst. Dat maakte een feestelijk evenement volgens de exploitanten onmogelijk. Vorig jaar was er geen kermis in Zaltbommel en dit jaar werd de aanvraag volgens een gemeentewoordvoerder te laat ingediend.

Bekken snijden
De kermis, de ideale plek om rotzooi te trappen? Volgens de Nationale Bond van Kermisbedrijfhouders BOVAK zijn er op de kermissen juist relatief weinig ongeregeldheden. ‘Bij elkaar trekken we jaarlijks miljoenen bezoekers, maar de incidenten zijn elk jaar op één hand te tellen’, zegt voorzitter Nicole Vermolen. Het gaat volgens haar om dezelfde ongeregeldheden als bij carnaval of op doorsnee uitgaansavonden. ‘Vaak zijn daar bij de gemeente bekende probleemjongeren bij betrokken’, zegt Vermolen, ook gemeenteraadslid in Den Bosch (VVD). ‘Dat is een maatschappelijk probleem en niet alleen van de kermissen.’

Vechtpartijen zijn al zo oud als de kermis zelf, vertelt Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE). Eeuwenlang kwamen rivaliserende groepen uit de hele omgeving naar de kermis om zich met elkaar te meten. Bijvoorbeeld via ‘bekken snijden’; wie als eerste een haal in het gezicht van een tegenstander wist te maken had gewonnen. Ook werd er doorgaans flink gedronken op de kermissen.

De opkomende burgerij kreeg steeds meer genoeg van de ordinaire vechtpartijen en zuipfestijnen. In de loop van de negentiende eeuw werden daarom veel kermissen afgeschaft. Maar daarmee verdween de behoefte van het volk niet, zegt Strouken. ‘Je moet af en toe uit je bol kunnen gaan en je kunnen onderdompelen in een andere wereld. En dus kwamen de kermissen, die ook als huwelijksmarkt dienden, weer op.’

Volgens onderzoeksbureau Respons telde Nederland in 2012 1.370 kermissen. Van heel grote zoals in Tilburg (ongeveer 1,3 miljoen bezoekers in tien dagen) tot evenementen met nauwelijks meer dan een paar attracties en biertenten.

Ongeregeldheden komen voor op allerlei soorten kermissen in het hele land, maar jarenlang waren die in Noord-Holland berucht om hun vechtpartijen. De gemeenten in die provincie lijken het geweld de laatste jaren echter steeds meer onder controle te hebben.

Edam-Volendam hanteert tijdens de kermissen samen met de politie en het Openbaar Ministerie een zero tolerance en lik-op-stukbeleid. Wie op de kermissen in Edam (vanaf 28 augustus) en Volendam (vanaf 5 september) drugs bij zich heeft wordt aangehouden. Mensen die over de schreef gaan kunnen kiezen: op de dinsdagochtend na de kermis om 06.00 uur de dijk schoonmaken of de zaak wordt voorgelegd aan de rechter.

De politie let extra op overlast die wordt veroorzaakt door mensen die te veel gedronken hebben, zoals wildplassen, overgeven en het lastig vallen van andere mensen. ‘Kortom: gedrag dat niet door de beugel kan en als overlast wordt ervaren. Ook hier wordt een beroep gedaan op ieders verantwoordelijkheidsgevoel. Zo houden we de kermis voor iedereen leuk’, schrijft de driehoek (burgemeester, hoofdofficier van justitie en politiechef) in een verklaring.

Vorig jaar werden tijdens de Volendamse kermis 39 mensen aangehouden, waarvan 35 voor drugsbezit. 29 van hen hebben onder begeleiding van de reclassering het kermisterrein schoongemaakt, 10 mensen aanvaardden hun werkstraf niet en moesten zich voor de rechter verantwoorden. De politie kan niet zeggen hoeveel bekeuringen in 2013 werden uitgedeeld. Een jaar eerder schreven politieagenten 68 boetes uit, waarvan 15 voor openbare dronkenschap.

Koude kermis
Hans de Vries, coördinator integrale veiligheid bij de Noord-Hollandse gemeente, vindt het opvallend dat vooral mensen van buiten de gemeente zich misdragen. Van de vorig jaar in Volendam 39 aangehouden verdachten kwamen er 28 niet uit Edam-Volendam. Slechts 5 van de 68 mensen die in 2012 een boete kregen woonden in de Noord-Hollandse gemeente. De Vries: ‘Mensen die denken dat je in Volendam lekker los kunt gaan en alles kunt maken komen van een koude kermis thuis.’

Tientallen aanhoudingen en bekeuringen tijdens vier dagen kermis; burgemeester Willem van Beek (CDA) vindt het geen slechte score. ‘Gezien de omvang van het evenement’ is Van Beek ‘positief over het verloop van de openbare orde en veiligheid tijdens de kermis’. Ook De Vries, sinds zes jaar betrokken bij de organisatie van de kermissen, vindt dat het aantal incidenten erg meevalt. ‘De kermis in Volendam heeft een slechte naam, maar dat is onterecht. De kermis verloopt hier al jaren feestelijk.’

Volgens De Vries is dat mede een gevolg van het handhavingsbeleid. Dat beperkt zich niet tot de bezoekers van de kermis. Zo controleert de brandweer de brandveiligheid van het kermisterrein en horeca­gelegenheden. Verder wordt toegezien of de geluidsnormen niet worden overschreden en of de taxiwet wordt nageleefd. Net als in de jaren ervoor kwamen in 2013 flink wat taxi’s naar Volendam. Bij controleacties werden 22 bekeuringen uitgedeeld, voor onder meer mobiel bellen en het niet invullen van de rittenstaat.

Buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA’s) zien onder andere toe op correcte naleving van de vele terrassen- en evenementenvergunningen. Ook moeten zij controleren of minderjarigen geen alcohol drinken of bij zich hebben. Edam-Volendam heeft – net als veel andere gemeenten – te maken met een forse alcohol- en drugsproblematiek, vooral onder jongeren.

Pragmatisch
Eén van de vier gemeentelijke BOA’s op de kermissen is Hans Breunis. Hij vindt dat je als handhaver pragmatisch en empatisch moet zijn. Wat doe je bijvoorbeeld als je een 15-jarig meisje dronken in de goot ziet liggen? ‘Die geef je geen boete, maar die breng je thuis. Natuurlijk voer je dan wel een gesprek met de ouders.’

Normaal gesproken is het verboden om de auto op het gras te parkeren, maar tijdens de drukke kermis­dagen wil Breunis nog weleens een oogje toeknijpen. ‘Het belangrijkste is dat de hulpdiensten erdoor kunnen. De kermis is een volksfeest en het moet wel leuk blijven.’ Handhaven met verstand, noemt veiligheidscoördinator De Vries dat. ‘Je moet als hand­haver geen conflicten uitlokken.’

Breunis werkt sinds 2005 op de kermissen van Edam en Volendam. Soms ontkomen de BOA’s er niet aan om een boete uit te schrijven, vooral voor verkeerd geparkeerde auto’s. Wat de mensen dan tegen hen zeggen is volgens Breunis ‘niet voor herhaling vatbaar’. Ergens snapt hij dat ook wel, zo’n bekeuring is toch al gauw bijna 100 euro. Een enkele keer blijft het niet bij een grote mond: in 2012 werd een verdachte aangehouden voor mishandeling van twee gemeentelijke toezichthouders.

Op veel kermissen wordt extra politie ingezet en gebruik gemaakt van (mobiel) cameratoezicht. Meerdere gemeenten plaatsen op de website een lijst met maatregelen en voorwaarden om de kermis feestelijk te laten verlopen. ‘De kermisweek is geen vrijbrief om maar alles te doen in de openbare ruimte. Helaas zijn er mensen die zich niets gelegen laten liggen aan de gangbare mores. Onzedelijk gedrag is strafbaar en ook hier wordt tegen opgetreden’, waarschuwt bijvoorbeeld de gemeente Blaricum. Op de afsluitende kermisavond in het Gooise dorp wordt tussen 19.00 en 21.00 uur geen alcohol geschonken.

Drooglegging
Ook in Hoorn is er een paar uur durende drooglegging. Op Lappendag, de traditionele afsluiting van de kermis, gaat de horeca van 16.00 tot 20.00 uur dicht en verkopen winkels geen alcohol. ‘Omdat op Lappendag al ’s ochtends vroeg wordt begonnen met drinken lassen we een pauze in’, zegt burgemeester Onno van Veldhuizen (D66).

Het is een van de veertien Hoornse maatregelen om het evenement goed te laten verlopen. Het zes man tellende ‘kermisteam’, waarin gemeente, brandweer en politie samenwerken, is via een piketnummer gedurende tien dagen kermis 24 uur per dag bereikbaar. Van Veldhuizen: ‘Zij krijgen alles door wat er op de kermis gebeurt en kunnen daar op inspelen, dat maakt ze slagvaardig en communicatief. Het team functioneert al jaren als een goed geoliede machine.’

De politie wil niet zeggen hoeveel agenten op de kermissen van Hoorn, Edam en Volendam worden ingezet. Wel wil een woordvoerder kwijt dat op de drie evenementen samen ‘enkele tientallen extra politiemensen’ aanwezig zijn. Verspreid over tien dagen worden ‘tientallen’ handhavers ingezet op de Hoornse kermis, zegt Van Veldhuizen. ‘Zonder pretbedervers kun je ook geen echte pret hebben.’

Zo lopen voormalig hangjongeren op de kermis rond om de orde te handhaven, de ‘0229 jongeren BV’. Verder maakt de gemeente met de horeca afspraken over portiers, zorgt ze voor extra bewaakte fietsenstallingen, gratis toiletvoorzieningen en leegt tweemaal per dag 60 kliko’s.

Geen wiskunde
Vroeg, duidelijk en stevig, zo vat de burgemeester het Hoornse kermis­beleid samen. ‘Maar het is geen wiskunde. Als er op een plek veel en lang wordt gedronken door grote groepen mensen is dat altijd een risico. Ook hier kan het een keer misgaan’, zegt Van Veldhuizen.

Hij kan het weten: op 17 maart 2012 werd een 17-jarige jongen dood­gestoken op een andere kermis in Hoorn. Het incident had volgens de burgemeester niets met het evenement te maken. ‘Dat was een nachtelijke ruzie met een tragische afloop. Zoiets had op elke andere uitgaansavond kunnen gebeuren.’

In de ruim tien jaar dat Van Veldhuizen burgemeester is van de Westfriese gemeente zijn op de ‘grote Hoornse kermis’ nauwelijks ongeregeldheden geweest. Dat komt mede door de sfeer op het evenement, denkt de burgemeester. ‘Als die goed is zullen hangjongeren minder geneigd zijn om rotzooi te komen trappen.’

Hoorn organiseert activiteiten en bijeenkomsten voor verschillende doelgroepen: een vuurwerkshow, een kindermiddag, een seniorenochtend en een vrouwenavond. ‘De kermis is een familie- in plaats van een jongerenuitje, de reünie van heel West-Friesland.’

Ook van ver buiten de regio komen er mensen naar Hoorn; elk jaar trekt de kermis zo’n half miljoen bezoekers. Op 12 augustus werd de Hoornse kermis (sedert 1446) als eerste Nederlandse kermis toegevoegd aan de ‘Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed’. Het evenement is niet alleen goed voor de uitstraling van Hoorn, het levert de gemeente ook nog eens jaarlijks een plus van zo’n vier ton op.

VIE-directeur Strouken, zelf jarenlang betrokken bij de organisatie van de kermis op de Maliebaan in Utrecht, roemt de sfeer op de Hoornse kermis. Ze noemt een paar ingrediënten die ertoe kunnen leiden dat het misgaat: attracties die dicht bij elkaar staan, een eenzijdig aanbod (te veel gokautomaten), te hard geluid en te hoge pachtprijzen. ‘Als de exploitanten op hun tenen moeten lopen en stress hebben vanwege de hoge pachtprijzen merk je dat direct aan de sfeer en de onrust op de kermis.’

Op het kermisterrein dient het ‘gezellig’ te zijn, zegt Strouken. ‘Zorg voor ruimte en terrasjes, organiseer straattheater en betrek verenigingen en instellingen uit de stad bij de organisatie.’ Gemeenten hebben volgens de VIE-directeur een sturende rol, samen met de exploitanten en kermisbonden. De inrichting moet niet worden overgelaten aan een van de grote kermisorganisatoren, vindt Strouken. ‘Zij denken vooral aan de portemonnee. Ze zijn slecht voor de kermis en de exploitanten, laten ze soms zwart betalen. Gemeenten moeten zelf iemand aanstellen in plaats van het over te laten aan geldwolven.’

Markt organiseert kermissen zelf
Veel kermissen hebben het moeilijk. Sommige gemeenten laten de organisatie aan de markt. In de afgelopen 15 tot 20 jaar zijn er circa 300 à 400 kermissen opgeheven. Een mogelijke oorzaak is de gemeentelijke herindeling van de afgelopen jaren, aldus de kermisbonden. Ook worden in grotere plaatsen, met vaak meerdere kermissen per jaar, minder kermissen per jaar georganiseerd. Vooral de kleine kermissen hebben het moeilijk als de gemeente zich terugtrekt, zegt voorzitter Nicole Vermolen van de BOVAK, de nationale bond van kermisbedrijfshouders. Ze mist bij te veel gemeenten een specifiek kermisbeleid. Moeten gemeenten zelf kermissen (blijven) organiseren of dat overlaten aan private partijen? Volgens een schatting van de BOVAK wordt zo’n 60 procent van de kermissen georganiseerd door de gemeenten en 40 procent door ‘de markt’.

De organisatie uit handen geven en toch kermissen in kleinen kernen in stand houden – volgens de gemeente Medemblik kan het. Afgelopen februari tekenden de Westfriese gemeente en de Stichting Behoud Nederlandse Kermissen (SBNK) een samenwerkingsovereenkomst om kermissen in dorpen als Andijk en Zwaagdijk-Oost te behouden. Vanaf 2012 was de organisatie van de kermissen al voor een groot deel in handen van de SBNK, tot tevredenheid van de gemeente. ‘Door de betrokkenheid en inzet van de organisatie blijven de kermissen goed georganiseerd, zijn er geen kermissen afgehaakt en hebben er niet of nauwelijks ordeverstoringen plaatsgevonden.’ Ook andere gemeenten hebben een overeenkomst met de SBNK gesloten, waaronder Hollands Kroon. Voor onder meer Hippolytushoef, Anna Paulowna en Breezand blijft daarmee de kermis behouden. In 2012 werden er 1.370 kermissen gehouden. Volgens het onderzoeksbureau trokken alleen al de tien grootste kermissen samen bijna zes miljoen bezoekers.