Populisme kent een curieus thuis-gevoel

Na de oorlog duikt D66 als eerste populistische partij op. Ze belooft het volk de macht terug te geven door het systeem om te gooien. Gescoord wordt met kroonjuwelen als afschaffen koningshuis, gekozen minister-president, gekozen burgemeester en invoeren van het referendum. Pragmatisme vervangt idealisme als redelijk alternatief. Het zal tot niks leiden maar inspireert tot opkomst van lokale partijen. Vandaag bestaat de helft uit lokale clubjes die het zoeken in het curieuze thuis-gevoel door versterken van de band met inwoners.

Het is het lokale Leefbaar Rotterdam dat in 2002 doorbreekt met de opvatting immigratie terug te dringen en de veiligheid te vergroten. Doorbrekend is Pim Fortuyn die zijn ijdele persoon via televisie, radio en krant zo weet te brengen dat Rotterdammers stemmen op ‘hem die mijn taal spreekt’. De helft van de bevolking vindt op dat moment dat buitenlanders zich moeten aanpassen waardoor de opvattingen van Leefbaar Rotterdam overeenstemmen met die van de gemiddelde Nederlander.

De lokale partijen werken aan een hechte verstrengeling met inwoners en lokale bedrijven. Sommige politici en bestuurders weten hun petten al snel lastig uit elkaar te houden. Doordat gemeenten taken op afstand zetten gaan deze aan de leiband lopen van grote en middelgrote bedrijven, op afstand gezette overheidsinstanties, machtige verenigingslobbies of firma’s waaraan is uitbesteed. Deze verstrengeling wordt gesteund door bureaucratische regels dat de besluitvorming stuurt. Favoriete aanpak wordt de inzet van wijk- en dorpsraden als schaamlap voor het misleiden van inwoners.

Naar gevolgen hoeft niet lang gezocht te worden. Gemeenten blijven toelaten hoe concerns als Tata Steel, Chemours of Chemelot hun giftige troep lozen. Directies van woningcorporaties mogen huizen van de eigen corporatie voor een prikje aanschaffen om deze zelf weer duur te verkopen. Laat staan de zorg-cowboys met mooie namen die soms zelfs het lef hebben een politieke jongerenclub op te richten. Al met al slaat de Participatiewet een gat van een paar miljard in de gemeentebegrotingen.

De Pavlov-reactie is zo als altijd bezuinigen. Hierdoor raakt de band met inwoners weer uit zicht. Tegenwoordig zijn bij gemeenten altijd ‘alle medewerkers in gesprek’, mensen met ernstige psychische problemen kunnen het schudden, thuishulp verschraalt of verdwijnt, het gras wordt zelden gemaaid, het asfalt niet meer bijgehouden, schoolgebouwen zien er niet meer uit, jeugdwerk opgeheven, zwembad en bibliotheek horen tot het verleden en de laatste bloemperkjes verdwijnen. Het opschroeven van de OZB doet de rest.

Kiezers lopen met angsten over de toekomst te hoop tegen het ‘systeem’ en slaan terug. Vanachter het scherm wordt via X, Facebook of via eigen websites woede uitgevent. Wonderlijk genoeg blijven lokale partijen uit de wind doordat landelijke politici deze agitatie van onderop overnemen. Een strijd ontbrandt gericht op woningtekort en immigratie, milieu en bouwverboden of bestaanszekerheid en ongeïnteresseerde elite.

Dit keer niet D66 maar PVV en BBB als populistische landelijke partijen. Net als ooit bij D66 willen hun kiezers de ander hun ‘duidelijke taal’ opleggen. Maar ook de nieuwe populisten moeten in het gareel op dezelfde manier waarop D66 en Leefbaar Rotterdam het overleefd hebben. Hopelijk blijft de democratie sterk genoeg dat handhaven alleen kan door mee te marcheren met de werkelijkheid. De regels van het spel lopen via het sluiten van compromissen. En deze zijn een eind weg van populistische kulgedachten.