Piet Snot

Na drie weken overleg binnen de coalitie, in besprekingen waarbij in strijd met een belangrijke grondregel van onze democratische rechtsstaat niet alleen de ministers maar ook de voorzitters van de coalitiefracties in de Kamer aanschoven, was er een lijstje met maatregelen dat door het kabinet aan de Kamer werd gepresenteerd.

In dat debat zei Mariëtte Hamer ‘we’ als ze de coalitie bedoelde, daarmee aangevend dat haar eerste loyaliteit niet bij de Tweede Kamer als controlerend orgaan lag. En in een vlaag van eerlijkheid zei Pieter van Geel (CDA), met een glimlachje dat sommige aanwezigen (zoals Mark Rutte van de VVD) als arrogant en daarom als provocerend ervoeren, dat de ruimte om nog iets aan het pakket te veranderen ‘in algemene zin zeer beperkt’ was.

Daaruit trok Geert Wilders de conclusie dat de Tweede Kamer er eigenlijk als Piet Snot bij zat. Toen hij dat zei wierp ook Femke Halsema van GroenLinks instemmend haar handen in de lucht en knikte ze driftig met zijn woorden mee. Maar toen voegde Wilders er nog iets aan toe. Hij zei dat zijn fractie het debat om die reden zou verlaten, en hij en zijn mede-PVV’ers voegden de daad bij het woord.

Halsema stopte met knikken, sprong op en verleidde Hamer en Arie Slob (ChristenUnie) tot zuinige concessies, die iedereen moesten doen geloven dat de coalitie wel degelijk serieus naar alle kritiek zou luisteren en alle wijzigingsvoorstellen welwillend zou overwegen. Aan het einde van de dag leidde dat ertoe dat het kabinet iets extra’s wil doen tegen werkloosheid onder jongeren en dat er een onderzoek komt naar de gang van zaken bij de steun aan bijna omvallende banken.

Is het weglopen van Wilders veelzeggend? Geen enkele fractie is verplicht aan een debat deel te nemen. Veel fracties, vooral de kleinere die als gevolg van hun geringe omvang prioriteiten moeten stellen, laten wel eens een debatje lopen. Niemand die daarvan op kijkt of dat die fracties kwalijk neemt.

Soms, een heel enkele keer, doen fracties niet aan een debat mee, niet om redenen van mankracht, maar als daad van verzet tegen een bepaalde gang van zaken, en delen dat van tevoren ook mee. Zo weigerde de volledige oppositie in 2001 mee te doen aan een debat over het belastingplan, omdat zij het idee had door het paarse kabinet te worden opgejaagd. Weglopen uit een debat dat al aan de gang is, is ook zeldzaam. Papenvreters als de SGP’ers Kersten en Zandt verlieten ooit de vergaderzaal van de Tweede Kamer omdat zij een herdenking van paus Pius XI (overleden in februari 1939) niet wilden bijwonen.

In 1955 liep de VVD’er Oud met zijn fractie uit een debat weg omdat er niets meer kon worden veranderd, zo bleek, aan een huurwet die door de vier regeringspartijen onder leiding van premier Drees achter gesloten deuren was opgesteld. Oud wilde er niet voor ‘spek en bonen’ bij zitten.

Drie jaar later liep de voltallige PvdA-fractie weg toen de Kamervoorzitter een omstreden belastingwet van het reeds demissionaire kabinet- Drees toch wilde bespreken. En in 1997, tot slot, verliet de Centrumdemocraat Janmaat de zaal omdat hij de enige deelnemer bleek te zijn aan een debat dat hij had aangevraagd. Is het mogelijk, of zelfs geboden, om de actie van Wilders op grond van deze eerdere voorbeelden te relativeren?

Ik denk dat er een groot verschil is tussen de eerdere voorvallen en de daad van Wilders c.s. Geen van de genoemde partijen - van de SGP tot de VVD, de PvdA en de CD - zette zich af tegen de Haagse politiek in het algemeen. Hun bozige reactie was het gevolg van het feit dat zij op z’n zachtst gezegd ontstemd waren over een concrete gang van zaken. Wilders poseert als een anti-Haags politicus, die met een droge mond en overslaande stem zijn afkeer uitsprak tegen de gang van zaken als zodanig in de Haagse politiek. Hij had eerder gezegd premier te willen worden. Daar houdt zijn achterban niet van, en dus moest hij zich radicaal distantiëren van de rest.