Philip Brouwer Integriteitsprijs 2008: de genomineerden

Jan Frijters

Aanleiding nominatie: Jan Frijters is als psychofysicus gespecialiseerd in onderzoeksmethodes naar geur- en smaakperceptie. Mede onder invloed van zijn publicaties staat de betrouwbaarheid van geurproeven bij strafzaken ter discussie. Vier speurhondengeleiders van de politie Noord- en Oost-Gelderland werden veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van vier maanden omdat zij bij het uitvoeren van proeven hun honden mogelijk hadden beïnvloed. Bij de Hoge Raad werden 79 herzieningsverzoeken ingediend.

 

Reactie op de nominatie: ‘Dit is een enorme verrassing voor me. Ik ben al jaren bezig, hier in m’n eentje, in mijn kamer. Dit werk vergt veel tijd, zorgvuldigheid en doorzettingsvermogen, anders wordt het niks. Soms is het wel eenzaam. Daarom ben ik heel blij met de nominatie.’

 

Drijfveer: ‘Het begon voor mij op 3 december 2002. Ik zat te kijken naar een uitzending van 2Vandaag op televisie. Het ging over de Deventer moordzaak. Ernest Louwes, die hiervoor was veroordeeld en in de gevangenis zat, zei, met zo’n mooie stem: “Als ik hier uit ben, wil ik weleens iemand ontmoeten die mij kan vertellen hoe het mogelijk is dat hond Spike mijn geur op een mes heeft aangetroffen, zonder dat ik dat mes ooit heb vast gehad”.

 

‘Die zin was voor mij de prikkel om de literatuur over geurproeven met honden te gaan bestuderen, en om te gaan bellen en praten met andere wetenschappers. Ook heb ik diverse keren gesproken met de mensen van de hondenbrigade van de KLPD. Door dit alles werd ik bevestigd in mijn vermoeden: de geuridentificatiemethode met honden deugt niet.

 

‘Toch heb ik overwogen ermee te stoppen. Ik ben nu 61 jaar, mijn toekomst ligt achter me, en ik heb hier geen enkel belang bij. Maar een vriend zei tegen me: “Het is je maatschappelijke plicht om hiermee door te gaan.” Hij had gelijk, want mensen die op dit specifieke gebied onderzoek kunnen doen, zijn er bijna niet.

 

‘Ik ben geen querulant of eigenwijze bal. Maar ik pleeg te zeggen wat ik denk. Ik probeer een bijdrage te leveren aan een eerlijke rechtsgang. Dat wordt niet door iedereen gewaardeerd. Sommige agenten kunnen mijn bloed wel drinken. Door rechters en raadsheren word ik tijdens terechtzittingen ook niet altijd leuk behandeld. Zo’n verdachte heeft de schijn vaak tegen. Een onbetrouwbare geurproef helpt soms wel bij die beeldvorming. Als criticus krijg je al gauw een heel systeem tegen je. Maar als iemand onschuldig is en wordt veroordeeld als gevolg van een foute methode, dan móét ik daar iets aan doen. Veroordelen oké, maar dan wel op een eerlijke manier.’

 

Pieter den Hollander

 

Aanleiding nominatie: Pieter den Hollander deed als journalist veel onderzoek naar door nazi’s geroofde bezittingen in bezette landen, en meer in het bijzonder de kunstcollectie van de joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker uit Amsterdam. Aan de hand van internationaal archiefonderzoek kon hij aantonen dat na de Tweede Wereldoorlog ten onrechte werd besloten om werken van Goudstikker ‘aan de staat te doen vervallen’. Nederland weigerde om de collectie terug te geven aan de wettige erfgenamen. Den Hollander spoorde Goudstikkers enige schoondochter op in Amerika, en wees de vrouw op de mogelijkheid om alsnog haar recht te halen. De Nederlandse regering gaf de kunstwerken in 2006 uiteindelijk terug.

 

Reactie op de nominatie: ‘Het doet me deugd dat er nog steeds belangstelling is voor deze zaak, zeker omdat de nominaties voor deze prijs tot stand zijn gekomen op voordracht van lezers. Ik beschouw deze nominatie als een blijk van erkenning, ook als ik de prijs niet win.’

 

Drijfveer: ‘Het is in 1997 begonnen met een tip uit de boezem van het ministerie van Financiën. Ik werkte als journalist bij het Algemeen Dagblad. De strekking van de tip was dat Nederland redelijk zijn best had gedaan om de door nazi’s geroofde kunst terug te bezorgen bij de gedupeerden of hun erfgenamen, maar er was ook een grote zaak achter het behang gebleven, de zaak-Goudstikker.

 

‘Al vrij snel kwam ik tot de ontdekking dat er allerlei machinaties waren gepleegd om de weduwe Goudstikker direct na de oorlog haar bezit te onthouden. De werken van Goudstikker bleken in het Nederlands kunstbezit te zijn opgegaan onder de titel ‘vrijwillig verkocht aan de vijand’. Goudstikker was tijdens de oorlog uit Nederland gevlucht. Door tussenkomst van een Duitse bankier en een serie frauduleuze aandeelhoudersvergaderingen waren Goudstikkers belangrijkste werken aan Hermann Goering verkwanseld. Goudstikkers achtergebleven joodse moeder, tevens minderheidsaandeelhouder, was gedwongen daaraan mee te werken. Van vrijwilligheid was helemaal geen sprake.

 

‘Toen een deel van de schilderijen na de oorlog terugkwam en de overheid die ‘in bezit nam’, heeft Nederland de schilderijen in mijn ogen voor de tweede keer geroofd. De schilderijen hebben sindsdien meer dan zestig jaar in musea, overheidsgebouwen en ambassades gehangen.

 

‘Het heeft veel moeite gekost om het bewijs te leveren en een nog levende erfgenaam van Goudstikker te vinden. Aanvankelijk bleef Nederland weigeren om de collectie af te staan - ongehoord en ongelooflijk. Tevreden over de afwikkeling ben ik niet helemaal. De staat heeft nooit willen erkennen dat zij de collectie op juridische gronden had moeten teruggeven, in plaats van er een slecht beargumenteerde “geste” van te maken. En er zijn nooit excuses gemaakt voor deze tragische geschiedenis. Wanbestuur, een ander woord heb ik er niet voor.’

 

Fred Spijkers

 

Aanleiding nominatie: Fred Spijkers is sinds 1984 verwikkeld in een conflict met het ministerie van Defensie. Hij was bedrijfsmaatschappelijk werker bij Defensie, en kreeg de opdracht om de weduwe van een verongelukte beproevingsambtenaar te vertellen dat haar man door eigen onvoorzichtigheid om het leven was gekomen. In werkelijkheid was er al sinds 1968 een technisch probleem met het type mijn, waardoor een jaar eerder ook al zeven dienstplichtige militairen waren verongelukt. Spijkers ging intern het gevecht aan. Tot op de dag van vandaag is zijn conflict met Defensie niet opgelost.

 

Reactie op de nominatie: ‘Ik ben blij en zeer verrast dat ik een van de drie genomineerden ben. Ik heb er nooit bij stilgestaan dat mij dit nog eens zou kunnen overkomen. Het is mooi dat deze prijs in het leven is geroepen ter nagedachtenis aan Philip Brouwer. Maar tegelijkertijd is het eigenlijk triest dat er een integriteitsprijs moet bestaan. Integriteit moet vanzelfsprekend zijn.’

 

Drijfveer: ‘Men dient de overheid blindelings te kunnen vertrouwen. Twijfelachtig gedrag hoort daar niet bij, en er mag geen enkele ruis tussen zitten. Ik word domweg gedreven door rechtvaardigheidsgevoel. ‘Het type mijn waardoor Rob Ovaa in 1984 om het leven is gekomen, was in 1968 afgekeurd, en dat stond ook op papier. De mijn had daarom nooit in productie genomen mogen worden, en de bestaande voorraad had vernietigd of achter slot en grendel geplaatst moeten worden. In plaats daarvan werd de mijn toch in de landsvoorraad geplaatst, en van degene die dit heeft aangekaart - mijn persoontje - heeft men het sociaal-maatschappelijk leven tot op de dag van vandaag onmogelijk gemaakt. Defensie heeft in deze zaak bewuste misleiding op bewuste misleiding gestapeld, en de aansprakelijkheid jegens mijn persoon wordt op cruciale punten nog steeds niet aanvaard. Dan zegt mijn rechtvaardigheidsgevoel: dit kan niet en dit mag niet.

 

‘Ik ben nog steeds verbijsterd dat ik als ambtenaar-hulpverlener door mijn eigen leiding - de staat - al 25 jaar zo te pakken word genomen. “Van onze hulpverleners en van onze ambtenaren blijf je af”, hoorde ik premier Balkenende onlangs zeggen op televisie. Wat een hypocrisie.

 

‘Als het gaat over geld of andere materiële zaken, dan denk ik: het zal wel. Maar een discussie over leven en dood is wat mij betreft uitdrukkelijk niet onderhandelbaar. Als de staat beschikt over leven en dood zoals is gebeurd in de zaak-Ovaa en in de zaak met de zeven doden van een jaar daarvoor, dan is zij totalitair bezig. Zo hoort een staat zich niet te gedragen.’

 

Philip Brouwer Integriteitsprijs 2008

 

De tweejaarlijkse Philip Brouwer Integriteitsprijs wordt dit jaar voor het eerst uitgereikt. De prijs is in het leven geroepen door Binnenlands Bestuur en Dagblad van het Noorden ter nagedachtenis aan Philip Brouwer, redacteur van Binnenlands Bestuur. Hij overleed vorig jaar op 21 oktober plotseling op 45-jarige leeftijd. Philip Brouwers werkende leven stond voor een belangrijk deel in het teken van schrijven over integriteitskwesties.

 

‘De burger versus de overheid’ is dit jaar het thema van de Philip Brouwer Integriteitsprijs. De jury wordt gevormd door hoogleraar integriteit Hans van den Heuvel (voorzitter), excommissaris van de koningin in Groningen Hans Alders en ex-hoofdredacteur van Binnenlands Bestuur Lize Alink. In totaal zijn er ruim dertig mensen aangemeld voor een nominatie. Alle bijzonderheden over en criteria voor de prijs zijn te vinden op www.integriteitsprijs.nl

 

Prijsuitreiking bijwonen?

 

Lezers van Binnenlands Bestuur kunnen bij de prijsuitreiking van de Philip Brouwer Integriteitsprijs 2008 aanwezig zijn. Die vindt plaats op donderdag 23 oktober aanstaande vanaf 15 uur in Sociëteit Nieuwe of Littéraire De Witte, Plein 24 in Den Haag. Toewijzing van plaatsen geschiedt op basis van volgorde van binnenkomst van aanmeldingen. Het aantal plaatsen is beperkt. Behalve de prijsuitreiking zal die middag ook het boek Boze Burgers worden gepresenteerd, een bundeling van twaalf afleveringen van de serie ‘Boze Burgers’ die verschenen in Binnenlands Bestuur sinds 2003, aangevuld met de huidige stand van zaken en een inleiding van publicist Gerard van Westerloo en een afsluiting door politiek-filosoof Herman van Gunsteren. Aanmelden voor bijwonen van de prijsuitreiking via www.integriteitsprijs.nl