‘Peer en Toon zouden Trump stemmen’

Radio Bergeijk terug in de ether

Een ritje door het Kempense dorp Bergeijk is voor de liefhebber van het kolderieke VPRO-radioprogramma Radio Bergeijk een feest van herkenning. Overal waar je rijdt en kijkt spatten de sketches ervanaf: camping De Paal, Theater de Kattendans, cafetaria De Eetage en makelaardij Hennie Kunnen op het Hof, Anku Lingerie in de Burgemeester Magneestraat (‘al 17 jaar uw dameslingeriezaak’). Spijtig dat café Beeks onvindbaar is, maar aan het Hof is wel bakkerij Van Heeswijk, naamgever van sterverslaggeefster Lilian.

Worstenbroodjes van Van Heeswijk zouden niet misstaan bij het interview een dag later met de makers van Radio Bergeijk Pieter Bouwman en George van Houts over de terugkeer van hun radiostation op Radio 1. ‘Twee zakken worstenbroodjes alstublieft en wat vindt u ervan dat Radio Bergeijk terugkomt op de radio?’ Voor hetzelfde geld word je met kop en kont het Hof opgegooid. Radio Bergeijk? Nooit van gehoord. ‘Kun je dat alleen in Bergeijk ontvangen?’ De dames van middelbare leeftijd – die dus van de partij waren toen Bergeijk tussen 2001 en 2012 bijna zevenhonderd afleveringen lang in Radio Bergeijk symbool stond voor provinciale achterlijkheid – hebben geen idee.

‘Ze weren Radio Bergeijk uit hun geheugen’, zegt George van Houts (61) een dag later in het Amsterdamse Grand-Café Hoogendam. Nee, ze weten echt niet wat Radio Bergeijk is. ‘Dat is pas echt kwalijk’, lacht Van Houts, die als het onzedelijke type Peer van Eersel toch menig Bergeijkenaar diep moet hebben gekrenkt. Misschien bij de Eetage en bij Anku, maar niet bij Van Heeswijk dus. Pieter Bouwman (61), in Radio Bergeijk ankerman Toon Spoorenberg, zoon van een varkenshouder in het buitengebied en beste kennis van Peer, vindt de onbekendheid van hun amorele geesteskinderen helemaal niet vreemd.

‘Ik hield laatst een praatje voor studenten in Den Bosch en ik vroeg of ze wisten wie John Lennon was. Geïnformeerde jongeren – ze hadden geen idee. En vergeet niet: Radio Bergeijk was een cultprogramma.’ Een cultprogramma waar oud-burgemeester van Bergeijk Driek van der Vondervoort in ieder geval met genoegen naar luisterde. Hij had ook graag een rolletje gehad. ‘Bergeijk is bekend geworden door Radio Bergeijk. Het maakt nieuwsgierig’, zei Van der Vondervoort net voor zijn pensionering in 2015 in Binnenlands Bestuur. De huidige burgemeester van Bergeijk Arinda Callewaert had net als de dames bij Van Heeswijk nog nooit van het programma gehoord, totdat ze in 2016 werd voorgedragen voor het burgemeesterschap van Bergeijk. ‘Iedereen zei: “Oh, van Radio Bergeijk.” Toen ben ik maar eens gaan luisteren.

Ik vond het eigenlijk wel grappig. Ik denk niet dat er iemand in Nederland is die denkt dat het hier écht zo is. We worden weer genoemd, en dat is goed.’ Ook als het gaat over kinderopvang op de knalharde paarse paddenstoel, paters die jongetjes misbruiken, een zesjarige cursus negerzwemmen of een demonstratie tegen het verbod op seks met dieren? ‘Ging het daar ook over? Dat gaan ze nou niet meer doen, maar ik zal niet boos twitteren’, belooft burgemeester Callewaert.

Satire
Toen Radio Bergeijk net van start was gegaan, heerste er wel verwarring en ook ergernis in het Brabantse dorp. ‘In het plaatselijkje sufferdje De Eyckelbergh stond: “Radio Bergeijk is niet echt Radio Bergeijk! Het is satire, het had net zo goed Radio Meppel kunnen heten”,’ herinnert Pieter Bouwman zich. ‘Meppel vraag ik mij af, maar het is inderdaad zo dat Bergeijk niet bij voorbaat vaststond. In De Mannen van de radio hadden we met Theo Maassen een item over Radio Boekel. Een paar jaar later werd dat een hoorspel over Bergeijk met George van Houts omdat Theo Maassen en Hans Teeuwen met hun solocarrière in de weer waren. George was derde keuze.’ Van Houts is een Zaankanter, ‘maar mijn ouders gaven elkaar hun eerste kus in Bergeijk. De families komen uit Brabant.’

Radio Boekel, Radio Bergeijk – de dorpen zouden allerlei namen kunnen hebben, maar ze liggen wel in Brabant. ‘Dat komt door het geheim van het zuiden’, zegt Van Houts. ‘Ik sta al veertig jaar in het theater, en onder de lijn Breda, Tilburg, Eindhoven moet je niet zijn voor humor. Het is de onderwereld van de humor. Pas als je in België komt, wordt het beter, want daar hebben ze gevoel voor absurditeit. Als de personages uit Radio Bergeijk het over hún humor hebben, dan moeten wij daarom lachen omdat het niet ónze humor is. Dat wij dat weer spelen en dat het dan leuk wordt om ernaar te luisteren, komt omdat de personages niet weten wat humor is. Dat zou niet kunnen in Twente of in Drachten, waar ze een fris gevoel voor humor hebben. Daar lachen ze zich gek om de dingen waar wij ook om lachen. Dat is niet zo in het zuiden. Als je daar geen rode neus opzet, wordt er niet gelachen.’

Lokale beroemdheden
De opnames voor Radio Bergeijk 2.0 (tien afleveringen van een half uur op de radio, dertig afleveringen van een kwartier op podcast) zijn al achter de rug. Een tweede televisieserie komt erhoe dan ook niet. Van Houts: ‘Die kwam te dicht op het bederf en de ondergang. De radio kun je zelf invullen.’ Radio komt dus er wel, en hoe. ‘We zouden één proefaflevering maken, maar het werden er vijf. We waren meteen op stoom. We hadden zoveel pret. Dertig afleveringen in zes sessies. Als de ontvangst goed is, kunnen we er meer maken. We hadden het nog’, zegt Bouwman. Net als geluidskunstenaar Mat Wijn (Tedje van Lieshout in Radio Bergeijk) van de het gekreun en gesteun (Pieter Bouwman hoest en proest zelf) in de studio, kraaiende hanen, krakende zenders, NSB-liederen, jingles en plaatselijke reclames die de reportages en kolderieke vraaggesprekken in namaak-Brabants met lokale beroemdheden omlijsten.

De twee radiomakers kregen louter positieve reacties nadat Bouwman deze zomer de terugkeer van Radio Bergeijk had getwitterd. Maar wat gebeurt er anno 2019 als in de eerste uitzendingen gehandicapten en homo’s worden bespot? De tijden zijn veranderd sedert de eerste afleveringen van Radio Bergeijk, meer dan vijftien jaar geleden. ‘Er is een enorme lange tenen- en slachtoffercultuur’, erkent Bouwman. Van Houts: ‘Mensen worden graag gekwetst en dan komen ze in opstand. We hebben ons daar niet door laten weerhouden. We zoeken de grenzen van de onbetamelijkheid op, maar ik denk niet dat er heel controversiële dingen in terecht zijn gekomen.’ Makkelijk is het overigens niet om over de schreef te gaan. ‘De werkelijkheid is absurder dan Radio Bergeijk. Trump in het Witte Huis, iemand als Thierry Baudet. We zaten met Radio Bergeijk indertijd ingeklemd tussen de EO. Veel absurder krijg je het niet, waardoor mensen dachten dat het echt was’, zegt Bouwman.

Radio Bergeijk vat ook geen actuele onderwerpen bij de horens. Bouwman: ‘We hebben niet de aanvechting om over #MeToo of Sinterklaas grappen te maken. Zo werkt het niet. Als wij gaan bedenken dat we een onderwerp of een thema gaan behandelen, dan gaat het mis. Wij nemen geen actuele dingen via figuurtjes in behandeling. Wij moeten juist beginnen met een kleine advertentie over korting bij Anku lingerie, en dan maken we iets.’

De absurditeit van Radio Bergeijk is gestoeld op ongefilterde domheid, vinden de radiomakers. Van Houts: ‘De personages die niet weten wat ze zeggen. Dat verklaart ook het succes van De Luizenmoeder. Dat is niet omdat er heerlijk politiek incorrecte grappen gemaakt kunnen worden, want daar gaat het programma niet over. Het gaat over de pijnlijkheid van mensen die iets zeggen wat helemaal niet grappig bedoeld is. Wij moeten lachen om die pijnlijkheid. Dat is bij Radio Bergeijk ook vaak het geval. Wij gaan over de schreef omdat mensen filterloos op elkaar reageren. Iedereen zegt wat-ie denkt. Wij schieten in lach, omdat wij weten dat we filters moeten toepassen. Als je dat in het echte leven zou meemaken, dan zou je denken: oh, niet doen, wat afschuwelijk! Het leven zou onleefbaar worden zonder filters.’

Op veel plekken in de wereld is het Bergeijk of sluimert Bergeijk onder het oppervlak, aldus de makers van Radio Bergeijk. ‘“Venezuela is Bergeijk”, zei een verslaggeefster van het programma Atlantis bij Pauw. Het land is een chaos. Een chaotisch land, gedreven door emoties die niet bij het verstand komen’, zegt Bouwman.

Xenofoob
George van Houts: ‘Schraap in de Randstad tien procent van de beschaving en je hebt hier ook Bergeijk. Het heeft met een gebrek aan wereldbeeld en weinig zelfbewustzijn te maken. Wij doen ons best om ons beschaafd te gedragen. In het Bergeijk van Radio Bergeijk is niemand daarmee bezig. Net als Trump. Het Witte Huis is Bergeijk.’

Bouwman: ‘Trump is een narcist die instant behoeftebevrediging wil. Dat is Bergeijk ook. Ik wil drinken, meteen, want anders is het hommeles. De wereld buiten Bergeijk bestaat niet, zoals er voor Trump ook niets buiten Trump is.’ Net als Trump, die Twitter gebruikt om ons gedachtengoed te verrijken met zijn racistische en xenofobe praatjes, zijn ook Peer en Toon met hun tijd meegegaan (ze hebben nu harde waar en vlasgevelkabel). Maar in wezen is er niets veranderd in Bergeijk, zien de radiomakers.

Van Houts: ‘Bergeijk is uiterlijk meegegroeid met zijn tijd, maar innerlijk niet. De tijd staat er in die zin altijd stil. Het dorp is nog steeds achterlijk en xenofoob en zonder filters. En altijd verongelijkt. We worden genaaid.’ Bouwman: ‘Peer en Toon zouden absoluut op Trump stemmen. Een sterke man die zegt wat wij denken en denkt wat wij zeggen.’

Ankerman Toon Spoorenberg is ook dertig afleveringen lang zijn eigen xenofobe zelf. ‘Ik heb daar geen remming in gevoeld’, zegt Bouwman. Voor Van Houts ligt dat wat anders. ‘Ik geloof wel dat er een innerlijke rem is gegroeid omdat ik een beetje bang ben voor de foute lach. Daarmee bedoel ik mensen die niet lachen om wat wij bedoelen, maar die lachen omdat wij grappen durven maken over moslims of homo’s. Ik ben daar wel alert op geworden. Misschien zit er daardoor wel wat zelfcensuur in.’

Radio Bergeijk is vanaf 27 augustus te horen op NPO Radio 1 en als podcast via vpro.nl

CV
Pieter Bouwman (Eindhoven, 1958) was één van de eerste leden van de Comedy Train. In de jaren '90 was hij regisseur van onder andere cabaretier Hans Teeuwen. Op de radio werkte hij met Teeuwen aan De Mannen van de Radio. Het kolderieke radioprogramma Radio Bergeijk werd uit de samenwerking met Teeuwen en Theo Maassen geboren en werd tussen 2001 en 2012 door de VPRO uitgezonden. In 2007 was Radio Bergeijk ook te zien op tv.

George van Houts (Zaandam, 1958) werkte met Bouwman aan Radio Bergeijk en presenteerde met Pieter Bouwman het cultuurprogramma R.AM. Tussen 1996 en 2010 vormde hij een cabaretduo met Tom de Ket, met wie hij begon aan het theatergezelschap De Verleiders. Zij hebben nu zes voorstellingen uitgebracht met als thema’s verleiding en hebzucht. Van Houts was in maart 2018 lijstduwer van de Piratenpartij Amsterdam.