Partijen laks in screenen kandidaten op criminele banden

Politieke partijen doen veel te weinig om te voorkomen dat criminelen voet aan de grond krijgen, vindt Emile Kolthoff, lector ondermijning bij Avans Hogeschool. Kolthoff bepleit onafhankelijke screening.

Ironisch

‘Die conclusie trek ik naar aanleiding van veel verschillende signalen. Onderzoek door Berenschot in opdracht van de provincie Overijssel wees al uit dat partijen daar maar minimaal beleid maken van screening van kandidaten. Daarnaast ontvang ik veel signalen van burgemeesters en raadsgriffiers. Maar voornamelijk trek ik deze conclusie naar aanleiding van persoonlijke gesprekken met kandidaat-raadsleden.’ Afgelopen woensdagavond gaf Kolthoff in Den Bosch een openbare lezing over ondermijning. ‘De moderator ging daar ook met de zaal in gesprek en stelde aanwezige raadsleden de vraag ‘wat doet uw partij eigenlijk aan screening?’ Dat bleek allemaal maar zeer minimaal te zijn. Ironisch is dat dit ook voor de grote landelijke partijen geldt, en dan met name het CDA en de VVD, die zich hier desgevraagd juist mee afficheren. Lokale partijen doen ook weinig aan screenen, maar die schreeuwen ook niet van de daken dat ze dat wel zouden doen.’

Onfrisse figuren

Gevraagd over welke middelen partijen beschikken om te voorkomen dat criminelen infiltreren in de volksvertegenwoordiging, antwoordt Kolthoff: ‘Alle middelen. Ten eerste is er een handreiking vanuit Binnenlandse zaken voor de selectie van kandidaten maar die is blijkbaar nauwelijks bekend bij partijen en wordt bijna niet gebruikt. Dat heb ik zelf ook waargenomen.’ Kolthoff benadrukt hoe belangrijk het is dat partijen hun kandidaten zorgvuldig screenen. ‘Zij zijn in de huidige constellatie de enige instanties die onfrisse figuren uit de gemeenteraden kunnen houden. Daarna is het aan de kiezer, maar die heeft doorgaans niet de kennis of de middelen die partijen wel hebben om vast te stellen of een kandidaat integer is. Het screenen door partijen gebeurt nu nog op vrijwillige basis. Het is dus ook aan partijen om hier meer werk van te maken. Alleen al bekend maken dat je als partij screent kan al een preventieve werking hebben.’

AIVD

Moet er dan wetgeving komen die partijen verplicht om kandidaten te screenen? Kolthoff vindt van niet. ‘Dat ligt volgens mij iets genuanceerder. Ik denk namelijk dat je die verantwoordelijkheid niet bij partijen moet leggen. Ik zou zelf het liefst zien dat gekozen vertegenwoordigers een wachttijd krijgen waarin hun gangen worden nagegaan. Het liefst door het ministerie van Binnenlandse Zaken, de AIVD of de afdelingen Veiligheid, Integriteit  en Klachten (VIK) van de politie. Die zijn hier prima voor geëquipeerd.’ Integriteitschecks moeten volgens Kolthoff verder gaan dan bijvoorbeeld het eisen van een verklaring omtrent het gedrag (VOG). ‘Dat zou een leuk begin zijn waarmee partijen enig bewustzijn laten zien, maar over het algemeen zullen criminelen zichzelf niet kandidaat stellen maar iemand uit hun netwerk naar voren schuiven die heeft doorgeleerd en bij wijze van spreken een net pak heeft. Bij een grondige screening zouden ook dat soort banden aan het licht moeten komen.’

Begin met handreiking

Volgens Kolthoff kunnen partijen simpelweg al beginnen aan meer screening door met de handreiking van Binnenlandse Zaken aan de slag te gaan. ‘Daarnaast is het raadzaam om kandidaten een vragenlijst te laten invullen, een VOG te laten opgeven, en een gesprek te laten voeren met een selectiecommissie. Ook zou er antecedentenonderzoek gedaan moeten worden, waarbij ook navraag wordt gedaan bij referenten. Open bronnen zoals het BKR of sociale media zouden ook geraadpleegd moeten worden. Op die manier hadden bijvoorbeeld gênante situaties zoals bij de PVV in Rotterdam en Rucphen simpel voorkomen kunnen worden.’ Kolthoff vindt dat er ook een rol is weggelegd voor burgemeesters en raadsgriffiers. ‘Partijen moeten in een vertrouwelijke context kunnen terugvallen op hun expertise. Misschien is hiervoor ook een extern meldpunt nodig. Avans Hogeschool en het CCV (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid) hebben samen een expertteam. Partijen moeten bij twijfel niet bang zijn om daar een beroep op te doen’

Verantwoordelijkheid kiezer

‘Tot slot wil ik nog een open deur intrappen; de keizer heeft ook een verantwoordelijkheid’, besluit Kolthoff. ‘Bij aanhoudende integriteitsproblemen zouden de kiezer ook simpelweg op een andere kandidaat of partij moeten stemmen. De affaire rond wethouder Palmen in Brunssum is daarvan een schoolvoorbeeld. Zijn partij spoelt de handreiking waarschijnlijk door de plee en toch geniet Palmen enige populariteit. Zo iemand zou echt niet meer verkozen moeten worden. Anders is echt een wetswijziging nodig van het soort dat ik zojuist voorstelde.’