OVV: overheid beschermt gezondheid onvoldoende

Grote industriebedrijven en de overheid schieten tekort in het beschermen van de gezondheid van omwonenden van fabrieken. Ze stellen zich vaak ‘procedureel’ op en daardoor is het ‘niet vanzelfsprekend’ dat de gezondheid van mensen voldoende wordt beschermd, concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in een rapport.

Afgeschoven

De raad onderzocht hoe het systeem van vergunningen, handhaving en toezicht werkt bij drie industriebedrijven: Tata Steel in de IJmond, Chemours (voorheen DuPont) in Dordrecht en Asfalt Productie Nijmegen (APN). De praktijk laat daar volgens de OVV zien dat vaak pas actie wordt ondernomen als bewoners gaan klagen, of na berichtgeving in de media. Omwonenden voelen zich vaak ‘niet gehoord en serieus genomen’. Op klachten komen van zowel de overheid als de bedrijven ‘technische antwoorden’. De raad noemt het daarbij een ‘terugkerend patroon’ dat in reacties op zorgen van inwoners ‘verantwoordelijkheden worden afgeschoven’. Hierdoor ontstaat wantrouwen onder de bevolking, waarschuwen de onderzoekers.

Risico’s

Soms worden vergunningen uitgegeven, zonder dat de risico's van blootstelling aan bepaalde stoffen goed zijn getoetst, schrijft de raad. Het gebruiken van de ‘best beschikbare technieken’ garandeert ook niet altijd dat de concentraties schadelijke stoffen ‘onder de normen voor milieu en gezondheid blijven’.

Geen prikkels

De onderzoekers wijzen erop dat als er geen hard bewijs is dat een stof schadelijk zou zijn, dat nog niet per se betekent dat die stof veilig is. Het ontbreekt in het huidige systeem aan ‘prikkels’ om risico’s na verloop van tijd opnieuw te beoordelen. Terwijl de kennis over de gezondheidseffecten van stoffen ‘voortdurend in ontwikkeling’ is. Dat moet beter, vindt de OVV.

Voorzorgsprincipe

Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Milieu) heeft volgens de raad een belangrijke rol om de vergunningverlening strenger te laten verlopen. Daarin moet het ‘voorzorgsprincipe’ zwaarder worden gewogen. Dat houdt in dat het aan de gebruiker van een stof is om te bewijzen dat die stof veilig is. Omgevingsdiensten moeten bovendien genoeg kennis en capaciteit hebben om toezicht te houden. In het rapport staat dat zij maar ‘beperkt’ eigen onderzoek doen en veel leunen op informatie van bedrijven zelf en externe adviseurs.

Uitstoot omlaag

Uit de drie voorbeelden zijn lessen te trekken voor heel Nederland, vindt de OVV. Zo moeten Tata, Chemours en APN minimaal zorgen voor inzicht in hoe hun uitstoot bijdraagt aan gezondheidsrisico’s voor omwonenden. Als er verhoogde gezondheidsrisico’s zijn, moet de uitstoot van schadelijke stoffen omlaag. Het is ook belangrijk dat brancheorganisaties en hun leden op de hoogte zijn van de aanbevelingen.

Grootste verrassing

Plaatsvervangend voorzitter van de OVV Stavros Zouridis noemt het feit dat de gezondheid van omwonenden uit het oog is geraakt ‘de grootste verrassing’ van het onderzoek. Aan wettelijke plichten ontbreekt het volgens de onderzoeksraad niet. Ook is er al een heel stelsel voor het uitgeven van vergunningen, het monitoren van uitstoot en het handhaven van regels. Dat stelsel moet beter worden benut, vindt de raad.

Bedrogen uitkomen

Met ‘papieren veronderstellingen’ over de uitstoot van bedrijven ‘kun je nog weleens bedrogen uitkomen’, zegt Zouridis. Zo bleek bijvoorbeeld bij stoffen die onder de noemer PFAS vallen pas na verloop van tijd dat die gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Het is daarom niet altijd verstandig om ‘aan te nemen dat een stof veilig is totdat het tegendeel wordt bewezen’, vindt de tijdelijke OVV-chef.

Het kan wel

Dat het wel degelijk mogelijk is om de gezondheid van omwonenden meer voorop te zetten, zag de OVV bij de chemische fabriek van Chemours in Dordrecht (voorheen DuPont). Daar werd de stof PFOA geheel uit het productieproces gehaald toen bleek dat die schadelijk is voor de gezondheid. De vervangende stof, GenX, werd ook relatief snel op gezondheidsrisico’s beoordeeld. Het lukte vervolgens om de uitstoot terug te brengen van honderden kilo’s naar enkele kilo’s per jaar. ‘Dus het kan’, concludeert Zouridis.