Yves Leterme: ‘Lokale democratie Nederland kan beter’

Oud-premier Yves Leterme van België presenteerde donderdag een onderzoek waaruit blijkt dat het goed gesteld is met de Nederlandse democratie. Alleen op het gebied van de directe democratie en lokale verkiezingen scoort Nederland minder goed. Leterme heeft tips en ideeën.

Boven de norm
Yves Leterme is secretaris-generaal van het International Institute for Democracy and Electoral Assistance (International IDEA). Zijn organisatie deed de afgelopen jaren uitgebreid onderzoek naar de staat van de democratie in 155 landen, waaronder Nederland. Het rapport, dat donderdag in het Haagse instituut ProDemos gepresenteerd werd, richt zich vooral op wereldwijde trends en concludeert dat de staat van de democratie vandaag de dag veel gezonder is dan velen denken. Het gaat om metingen die zijn gedaan tussen 1975 en 2015. Leterme: ‘Nederland soort gemiddeld erg goed waar het gaat om zaken als het ruimte creëren voor nieuwe partijen, de wijze waarop de politiek burgers vertegenwoordigt; de onafhankelijkheid van rechters en die van de journalistiek.’ Op al deze zaken zit Nederland boven de Europese norm.

Referendum
Zorgelijker wordt het wanneer het gaat over de directe democratie. Het gaat om een score van 0,08 vergeleken bij Europees gemiddelde van 0,22. Zelfs al vóór de aankondigde afschaffing van het raadgevend referendum zat Nederland niet alleen ver onder de Europese, maar ook onder het wereldwijde directe democratie-gemiddelde. Leterme benadrukt dat het minder goede resultaat van Nederland op het gebied van directe democratie te maken heeft met de manier waarop de index is opgebouwd. ‘Er is gekeken naar directe democratische middelen. Kijk naar de burgemeester, die in de meeste landen direct verkozen wordt. Het systeem van Nederland, met de benoemde burgemeester, leidt ertoe dat het land minder hoog scoort. Ook is er de afwezigheid van de wijd verbreide praktijk van referenda in Nederland draagt daartoe bij. Maar dat doet niets af aan de kwaliteit van het bestuur.’

Burgerparticipatie

Volgens Leterme is het niet per definitie ‘beter’ als Nederlanders de burgemeester direct zouden kiezen of verregaande referenda zouden krijgen. Het onderzoek van International IDEA heeft gewoon een andere focus. ‘De mindere score van Nederland op deze gebieden komt door de manier van meten. Onze onderzoekers keken letterlijk naar de directe democratie. We hebben dus geen waardeoordeel over die Nederlandse democratie.’ Het valt op dat er in Nederland veel ruimte is voor nieuwe vormen van burgerparticipatie en -inspraak, zoals de Burgertoppen die er in de laatste jaren zijn geweest. ‘Veel meer dan wetenschappers denken zijn de mogelijkheden om de democratie te versterken aanwezig, maar dan van onderuit. In Nederland is daar veel ruimte voor en dat is zeker goed,’ aldus Leterme. In België was er de G1000, een soortgelijk fenomeen. Vergeet ook de C1000 van het CDA of de meet ups van GroenLinks niet. ‘In de toekomst zal er een pallet zijn van mogelijkheden om burgers beter te betrekken. Het zal niet alleen zo zijn dat de overheid zelf de besluitvorming zal organiseren. Net zoals al in het economische en maatschappelijke domein gebeurt, moet de politiek meer horizontaal gaan denken.’

Legitimiteit

In Nederland worden burgemeesters niet direct gekozen, iets waarmee het land internationaal afwijkt. Leterme vindt dat een direct gekozen burgemeester helpt om de lokale politiek meer legitimiteit te geven. ‘Ik denk dat er veel voor te zeggen is voor het Vlaamse systeem, waarin de burgemeester na de gemeenteraadsverkiezingen voortkomt uit de nieuwe raad,’ aldus de Belg. De Vlaamse raadsleden verkiezen iemand vanuit hun midden tot burgemeester, die vervolgens wordt goed bevonden door het gewest. ‘Het Franse systeem, waarbij het hoofd van de lijst van de partij die de grootste winnaar is automatisch de nieuwe burgemeester wordt, is wat mij betreft te extreem. Het Vlaamse systeem heeft iets van het Nederlandse en het Franse in zich.’ Toch is het niet goed om het Vlaamse model van het verkiezen van de burgemeester ‘te droppen’ in Nederland. ‘Iedere situatie is anders,’ aldus Leterme, die waarschuwt. ‘Het verkiezen van de burgemeester moet niet louter een persoonlijkheidswedstrijd worden. Daar moet Nederland, als ze een rechtstreeks gekozen burgemeester wil hebben, voor waken.’