Optrekken aan je eigen schoenveters

We kennen allemaal de zorginstellingen die zwaar in de problemen zijn gekomen door verkeerd management en een tekortschietend toezicht. Philadelphia, Maevita en de IJsselmeerziekenhuizen hebben allemaal op de rand van de afgrond gestaan, zonder dat er door bestuurders en toezichthouders adequaat werd ingegrepen. Klink wil met een ‘early warning system’ voorkomen dat problemen te lang onopgemerkt blijven. Op zich een goed initiatief. Maar kan het ministerie niet nu al aan de hand van de jaarcijfers en andere informatie tijdig herkennen dat een instelling in de problemen zit of komt? Het gaat er uiteindelijk niet alleen om dat het ministerie op tijd gewaarschuwd wordt, maar dat ze snel en doeltreffend op de waarschuwingen reageert. Het ministerie heeft dit in het verleden bij bovengenoemde instellingen naar mijn idee behoorlijk nagelaten.

Klink wil dus bestuurders aansprakelijk gaan stellen als het slecht gaat met een instelling. Prima, maar dan moet eerst wel goed bekeken worden of er eigenlijk wel sprake is van slecht bestuur. Kunnen bestuurders van zorginstellingen in Nederland eigenlijk wel goed functioneren? Welke speelruimte hebben zij nog om een goede prestatie te leveren? De overheid bepaalt de tarieven die in rekening mogen worden gebracht. De overheid bepaalt de hoeveelheid zorg die geleverd mag en moet worden en de overheid stelt de spelregels vast waarbinnen bestuurders hun werk moeten doen. En dan verwacht dezelfde overheid ondanks al die beperkingen ook nog een financieel gezonde bedrijfsvoering. Bestuurders in de zorgsector moeten zich eigenlijk aan hun eigen schoenveters optrekken. Een welhaast onmogelijke opgave.

Treffen bestuurders in de zorgsector dan helemaal geen blaam? Dat gaat me ook weer te ver. Er zijn natuurlijk excessen. Bestuurders die hun eigen koers varen en onverantwoorde risico’s nemen moeten hierop worden aangesproken en hiervoor aansprakelijk gesteld worden. In eerste instantie natuurlijk door de toezichthouders van de betreffende instelling. Normaal gesproken wordt de Raad van Commissarissen of de Raad van Toezicht van een instelling door de Raad van Bestuur ook in staat gesteld de toezichthoudende rol naar behoren uit te voeren. Als dit inderdaad het geval blijkt te zijn en de Raad van Commissarissen of de Raad van Toezicht heeft desondanks haar taak niet goed uitgevoerd, dan moet ook deze de tol voor haar falend optreden betalen. Het ligt natuurlijk anders als de Raad van Bestuur goed toezicht in de weg heeft gestaan.

Tot nu toe was het in de zorgsector gebruikelijk dat mismanagement met de mantel der liefde werd bedekt. Hoe vaak is het niet voorgekomen dat een niet goed functionerend bestuurder of toezichthouder van een in financieel zwaar weer verkerende instelling, met een gouden afvloeiingsregeling kon vertrekken. Om net zo vrolijk bij een volgende instelling weer met een goed betaalde bestuursfunctie te beginnen. Relaties en contacten spelen bij het verdelen van deze lucratieve functies een veel grotere rol dan competenties. Het gaat er in de zorgsector helaas nog steeds niet om wát je kunt, maar om wíe je kent!

Dat hierdoor gezonde organisaties de vernieling in worden geholpen lijkt als een bedrijfsrisico gezien te worden. De veroorzaker van de ellende wordt in een eerste klas rijtuig op een zijspoor gezet en de patiënten en de medewerkers mogen weer proberen de organisatie op de rails te krijgen. Zij krijgen de rekening van het wanbeleid van een ander te betalen in de vorm van een verlaging van de patiëntenzorg en een verhoging van de werkdruk.

Het lukt de sector blijkbaar niet om voldoende zelfreinigend vermogen op te brengen. Mensen die er een potje van maken hoeven zich niet voor hun falen te verantwoorden. Het is logisch dat de minister hier paal en perk aan wil stellen. Ook in de zorgsector moeten de mensen die beslissingsbevoegd zijn hun verantwoordelijkheid  nemen. Het persoonlijk aansprakelijk stellen van bestuurders en toezichthouders kan voorkomen dat er ondoordachte beslissingen genomen worden en dat persoonlijke voorkeuren en grootheidswaanzin de koers van een instelling bepalen. Het zal er toe leiden dat zorgvuldig zal worden nagedacht voordat er belangrijke beslissingen genomen worden.

Maar het een kan niet zonder het ander. Als de minister bestuurders aansprakelijk wil stellen dan moeten zij ook de ruimte en mogelijkheden krijgen als echte bestuurders op te treden. Meer vrijheid om de instelling als een onderneming te managen, is daarbij een voorwaarde. Je kunt mensen niet aanspreken op falend beleid als zij hun beleid niet zelf kunnen vormgeven.

Aysel Erbudak
Voorzitter van de Raad van Bestuur van het Slotervaartziekenhuis