Maatschappelijke kosten-batenanalyse ‘gevaarlijk’

Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba) gebruiken zonder kennis van de sterke punten en de beperkingen, is ongeveer net zo gevaarlijk als het gebruiken van een zeer zwaar medicijn zonder eerst de bijsluiter te lezen.

Dat stelt Niek Mouter, die vandaag aan de TU Delft promoveert op het gebruik van de mkba in de Nederlandse praktijk. Zijn onderzoek is een onderdeel van het programma ‘Kennis voor Krachtige Steden’ van Platform 31.

Effect op welvaart

Een mkba probeert de  positieve en negatieve effecten van een project op de welvaart in te schatten. De resultaten van mkba-studies worden steeds vaker gebruikt in politieke debatten over het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport. Er is in ons land brede consensus dat de maatschappelijke kosten-batenanalyse een rol moet hebben in het plan- en besluitvormingsproces voor ruimtelijk-infrastructurele projecten. De mythe dat er in Nederland een onderscheid kan worden gemaakt tussen ‘mkba gelovigen’ en ‘niet-gelovigen’ klopt volgens Mouter echter niet.

Frustraties

Hij interviewde hoofdrolspelers uit de hoek van ruimtelijk-infrastructurele projecten; een mix van politici, consultants, beleidsambtenaren, lobbyisten en academici. ‘Zij zijn het niet eens over de precieze waarde die aan de mkba moet worden toegekend in de besluitvorming. Economen vinden bijvoorbeeld dat anderen er te weinig waarde aan toekennen, terwijl ruimtelijk ordenaars juist het omgekeerde stellen’, aldus Mouter. Dat leidt volgens hem tot frustraties over de mkba in plaats van een discussie over de inzichten die de mkba biedt over de voor- en nadelen van een project en de manier waarop een project mogelijk kan worden verbeterd.

Zwakke en sterke punten

Mouter concludeert dat ‘subtiel’ gebruik van de mkba de controverse tussen economen en ruimtelijk ordenaars kan doorbreken. Met subtiel gebruik bedoelt hij dat geen absolute waarde en ook geen marginale waarde aan de mkba wordt toegekend en dat de mkba dus wordt gebruikt als een instrument met zowel sterke punten als beperkingen.

Second opinion

De eerste stap die een mkba-analist zet, is het maken van een probleemanalyse. Mouter stelt dat de kwaliteit van die eerste stap vaak te wensen overlaat. Hij beveelt daarom aan dat de mkba-leidraden veel beter moeten beschrijven aan welke criteria een goede probleemanalyse moet voldoen. Een andere aanbeveling is om vaker de effectinschattingen van mkba-studies achteraf te controleren. Verder zou de onafhankelijkheid en kwaliteit van mkba-studies verbeteren als die verplicht een second opinion ondergaan.