Op zoek naar de provinciale kiezer

Provinciale Staten en de waterschappen 
Op 20 maart zijn de verkiezingen voor Provinciale Staten en de waterschappen. In een serie belicht Binnenlands Bestuur een aantal hete hangijzers. In het derde deel: opkomstbevordering.

Opkomstbevordering via festivals en escape rooms

Een aantal andere provincies geeft aan specifiek campagne te voeren om een zo hoog mogelijke opkomst te realiseren. Zoals Utrecht met haar campagne ‘KiesjouwUtrecht’. De provincie heeft een uitgebreid pakket aan acties en activiteiten, waaronder een advertentiecampagne op Instagram en Facebook om met name jongeren te bereiken. Ook is er een interactieve banner die Utrechters aanspoort om te gaan stemmen en er is een online ‘stemlokaalwijzer’ die kiezers op hun mobiele telefoon de weg naar het dichtstbijzijnde stemlokaal wijst.

Noord-Brabant en Limburg spreken liever van een ‘informerende campagne’, waarmee de provincies uiteindelijk wel hopen op een hogere opkomst. Ook Drenthe, Flevoland, Overijssel en Zeeland zetten diverse opkomst bevorderende acties op touw. Drenthe wil onder meer de opkomst bevorderen ‘onder groepen die minder betrokken zijn bij de overheid’, zo laat de Statenwoordvoerder weten. ‘Daarnaast zetten we deze verkiezingen extra in op mbo-studenten. Uit onderzoek blijkt dat twee van de drie studenten niet gaat stemmen bij verkiezingen.’

Overijssel wil jongeren die voor het eerst mogen stemmen, bereiken via een reeks democrazy-festivals op scholen. De provincie hoopt dat niet alleen de jongeren dan ook daadwerkelijk gaan stemmen, maar dat zij tevens hun naaste omgeving weten te inspireren om ook naar het stemlokaal te gaan. Dat hopen ook Friesland en Zeeland die onder meer volop inzetten om jongeren zoals de zogeheten first time voters te bereiken. ‘Als je eenmaal hebt gestemd, blijf je stemmen’, aldus Gerben Huisman, griffier van Friesland. Flevoland organiseert, samen met de scholen, diverse verkiezingsshows op ROC’s en lunchdebatten op hogescholen.

Escape room
Een andere in zwang rakende manier om jonge kiezers naar de stembus te lokken, is de Escape Room, waarbij twintigers en dertigers in Staten- en raadszalen worden opgesloten om daar een uur aan de slag te gaan met politiek-maatschappelijke vraagstukken. In 2017 diende consultant Pim Meijer, werkzaam bij Twynstra Gudde, het idee om zo laagdrempelig en spelenderwijs de kloof tussen jongeren en de politiek te verkleinen. Meijer: ‘Wat gebeurt er namelijk in een raadszaal als die niet wordt benut door de gemeenteraad? Niets. Het idee was jongeren er een uur lang op te sluiten en vraagstukken voor te leggen uit de gemeenteraad. Zo leren jongeren wat er komt kijken bij besturen.’

Inmiddels is het idee in drie gemeenten (Almere, Amersfoort en Haarlemmermeer) en één provincie (Overijssel) uitgevoerd en daaruit bleek dat het werkt. De griffie en raadsleden benaderden jongeren tussen de 18 en 25. ‘Als je ze de kans biedt om gratis een unieke escape room te beleven en een uur lang baas van de gemeente te zijn, is daar voldoende animo voor.’ Maar jongeren meldden zich ook uit zichzelf aan. Rond de gemeenteraadsverkiezingen ging er een brief naar first time voters. We verstuurden de uitnodiging via social media en de burgemeester van Amersfoort maakte een vlog.’

Oude statenzaal
Manon Rozema coördineert de escape room in de provincie Overijssel en werkte met Meijer samen bij de totstandkoming. De inzet van de escape room paste daar in een breder doel: hoe betrek je mbo-scholieren bij de democratie? Dat gaat om ervaren en kennisoverdracht. ‘Ook andere groepen doen escape rooms, maar deze groep staat het verste af van het functioneren van de democratie.’ Samen met ProDemos organiseert Rozema vanuit de provincie ook het simuleren van een Statenvergadering. ‘Daarnaast laten we politici gastlessen geven. Zij gaan dan naar scholen en voeren gesprekken met leerlingen.’

Rozema wil een doorvertaling maken van het escape room programma, zodat het beter aansluit bij de doelgroep. ‘Het idee van de escape room is nog niet eerder zover uitgevoerd als in Overijssel.’ Het is voor de verkiezingen een goed instrument voor opkomstbevordering, maar de escape room krijgt in Overijssel eveneens een duurzaam karakter. ‘We gaan het spel het komende jaar spelen met leerlingen. Die hoeven niet per se al stemgerechtigd te zijn.’

Rozema heeft het spel al twintig keer gespeeld en ziet het aanslaan. ‘Bij lessen burgerschap kun je het inzetten. Ik krijg de vraag uit het onderwijs of we elkaar structureler kunnen vinden in het lesprogramma. Commissaris van de koning Andries Heidema vindt het heel belangrijk en is aanwezig bij de officiële lancering op 8 maart. Daarna zal de oude Statenzaal, eigendom van de gemeente Zwolle, ook opengaan voor bezoekers om de escape room te doen.’

Geen extra geld
Niet alle provincies zijn van opkomst bevordende campagnes overtuigd. In Zuid-Holland besloten de fractievoorzitters er geen extra geld in te steken. ‘Zij geloven daar niet in’, stelt de communicatieadviseur van Provinciale Staten (PS). Wel faciliteert Zuid-Holland – zoals veel provincies – onder andere debatavonden, de uitslagenavond en zijn er stemhulpen beschikbaar. De politieke partijen voeren hun eigen campagnes, en hopen daarmee zo veel mogelijk mensen naar de stembus ‘te lokken’. Ook Noord-Holland voert geen specifiek op de opkomst gerichte campagne. ‘Uit onderzoek blijkt dat dit niet of nauwelijks werkt’, aldus de communicatieadviseur van de Staten. Wel is er een publiciteitscampagne om onder meer uit te leggen wat de provincie doet en welke partijen aan de verkiezingen meedoen. Dat doen alle provincies.

Gelderland ziet evenmin brood in een opkomst bevorderende campagne, zo stelt de woordvoerder van PS. Er wordt continu campagne gevoerd, benadrukt ze. ‘We laten vier jaar lang zien wat de provincie doet. Via verschillende kanalen communiceren we welke besluiten er door de Staten zijn genomen.’ Ook wordt er tijdens de Statenvergaderingen getwitterd, trekken Statenleden de regio in en gaan op werkbezoek.

‘We zoeken iedere week weer, het hele jaar door op verschillende manieren interactie met de Gelderlanders.’ Net als Zuid-Holland vindt ook Gelderland dat het aan de deelnemende politieke partijen is om stemmers in het stemhokje te krijgen. In aanloop naar de verkiezingen wordt wel een tandje bijgezet in de voorlichting over wat de provincie doet.

Continue campagne
Groningen zet wel in op opkomstbevordering, maar richt haar activiteiten niet op alleen de laatste anderhalve maand voor de verkiezingen. ‘We voeren eigenlijk een continue campagne om de opkomst te bevorderen’, vertelt SP-fractievoorzitter Jan Hein Mastenbroek namens de hele Staten. Dat besluit werd vier jaar geleden genomen. Zo is er ‘Praten met de Staten’; een bijeenkomst waarop inwoners, (belangen)organisaties en bedrijven in gesprek kunnen gaan met de Statenleden.

Het gaat over onderwerpen die een paar weken later op de agenda van de Staten staan. ‘In aanloop naar de verkiezingen worden wel de gebruikelijke instrumenten ingezet zoals reclames op abri’s en radiospotjes om extra aandacht op de verkiezingen te vestigen’, aldus Mastenbroek. ‘Maar dat moet je zien als sluitstuk van de continue campagne.’

Hoe werkt escape room?
Maximaal zes (gemeente) tot twaalf (provincie) deelnemers krijgen een uur de tijd. De deur gaat op slot. Dan volgt een filmpje van een minuut van de burgemeester of commissaris van de koning. ‘Die vraagt hen actief om hulp. Dat kan dan gaan om wijkinrichtingen, vrijetijdsbesteding, wonen, onderwerpen die jongeren raken’, legt bedenker Pim Meijer uit. Bij elke ronde zit een raads- of Statenlid, die na de escape room vertelt over zijn werk en de raad. Niet elke groep ontsnapt. Dat ligt aan de samenwerking. ‘Het is leuk om aan de slag te zijn met dilemma’s. Na elke keuze volgt een nieuwe keuze. Je kunt niet alles meteen oplossen. Dat genereert politiek bewustzijn, maar ook betrokkenheid en inzicht in het werk van de provincie of gemeente. Dat is de eerste stap.’

Het gaat niet om partijpolitiek, maar over wat er komt kijken bij het besturen van een provincie of gemeente en wat de rol is van de volksvertegenwoordiger. Jongeren willen volgens Meijer heus niet meteen de politiek in, maar snappen wel hoe ingewikkeld keuzes zijn en krijgen inzicht in dilemma’s en raads- en Statenwerk.