Ontspoord beleid

Ze doelen op verschijnselen als 'tunnelvisie', ‘groepsdenken’ en ‘bestuurlijke verstrikking’, termen die tot het basisgereedschap van bestuurskundigen behoren. Op de terreinen buitenlands beleid, grote infrastructurele projecten en de vormgeving van de samenleving lepelen goed ingevoerde hoogleraren en andere wetenschappers in hun bijdragen aan de bundel Rijdende treinen en gepasseerde stations moeiteloos voorbeelden op.

Van de eerste politionele actie in Nederlands-Indië en de Nieuw-Guineacrisis tot de Betuwelijn, en de Hogesnelheidslijn. En dan hebben we het nog niet over de Noord/Zuidlijn in Amsterdam, het Tilburgse Adje-theater, het referendum over de Europese grondwet in 2005 en andere hedendaagse voorbeelden van ontspoorde besluitvorming. De auteurs wagen zich niet aan een schatting van de financiële gevolgen, maar we praten over vele miljarden euro’s.

Ambtenaren en politici die zaken veel te optimistisch voorstellen, essentiële informatie over het draagvlak onder de bevolking achterhouden, kritische rapporten in diepe lades wegstoppen - het blijft toch schokkend om te lezen. Dat geldt ook voor bestuurders die mensen met afwijkende meningen - die achteraf vaak de juiste blijken te zijn - intimideren of ridiculiseren. Dat overkwam militairen die geen heil zagen in de uitzending naar Srebrenica, omdat de Luchtmobiele Brigade in hun ogen ongeschikt was voor de opgedragen taken.

Maar ook kritische economen werden vóór het uitbreken van de kredietcrisis als leprozen behandeld of als spelbrekers weggehoond. Er is gelukkig wel iets te doen tegen consensusdrang. De voorzitter van een beleidsgroep heeft al een wereld gewonnen als hij interne discussie stimuleert. Tegenspraak kun je ook organiseren. Het kan bij complexe, kostbare projecten helpen om verschillende beleidsgroepen in te stellen, die onafhankelijk van elkaar advies uitbrengen. Maar dat garandeert niet dat beleidsfiasco’s tot het verleden behoren.

Al profileren politici zich graag door tegenspraak te institutionaliseren, bij concrete beslissingen proberen ze de invloed ervan juist te minimaliseren. Neem Alexander Pechtold. De voorman van D66, de partij die het referendum toch zo ongeveer heeft uitgevonden, probeerde als wethouder van Leiden tot tweemaal toe een volksraadpleging over de Rijngouwelijn tegen te houden.

Uiteindelijk kwam het plebisciet er onder een nieuw college alsnog. Dat 69 procent tegenstemde, heeft de voortgang van het project overigens niet kunnen verhinderen. In 2015 moet de verbinding tussen Gouda en de Noordzeekust er liggen, zij het langs een ander tracé dan het geplande. Dan weten we of er sprake is van een beleidsfiasco. Na dit boek kan niemand meer zeggen dat hij het niet geweten heeft.

Will Tinnemans is publicist

Jouke de vries en Paul Bordewijk (red.) Rijdende treinen en gepasseerde stations. Over Srebrenica, de kredietcrisis en andere beleidsfiasco's, Van Gennep, ISBN 978 90 5515 4425, 391 pagina’s, € 29,90.