Onpartijdige tussenpaus

Het overgrote deel van de waarnemers, zo blijkt uit het onderzoek in deze Binnenlands Bestuur, is meer dan zo'n klassieke tussenpaus die op de winkel past. De waarnemer is regelmatig een crisismanager of - en dat is veruit de grootste groep - een wegbereider van gemeentelijke herindeling die tot taak heeft om op subtiele wijze de winkel op te heffen.

Het inzetten van een waarnemend burgemeester als tijdelijke crisismanager dient vooral om de betreffende gemeente naar bestuurlijk rustiger vaarwater te loodsen. Deze waarnemer moet vooral laten zien dat de burgemeester een functionaris is met een eigenstandige positie, die boven de politieke partijen staat. Dat de waarnemer 'gestuurd' is door de commissaris helpt daarbij enorm. Voorbeelden van gemeenten als Delfzijl, Vlissingen en Westerveld tonen dat juist het gebrek aan afstand en onpartijdigheid de daar gesneuvelde door de Kroon benoemde burgemeesters is opgebroken. Dat moet een les zijn voor elke burgemeester.

Het meest kwestieus is de benoeming van de waarnemend burgemeester in een gemeente die onderwerp is van (een mogelijke) herindeling. Als een gemeente op het punt staat (soms over enige jaren) te verdwijnen, is er blijkbaar geen ruimte meer voor een vaste burgemeester. Wanneer de formele herindelingsprocedure is gestart, is dat geen probleem. Maar als over fusie wordt gesproken in termen van 'wellicht' en 'mogelijk', is de keuze voor een waarnemer weinig overtuigend. Als hij dan ook nog eens een (oud-)gedeputeerde is geweest, versterkt dat het idee dat de waarnemer is 'gestuurd' als provinciaal instrument om schaalvergroting af te dwingen. De onpartijdigheid van de waarnemer staat dan net zo onder druk als wanneer toch gekozen zou zijn voor een vaste burgemeester.

De waarnemers ontlenen hun onafhankelijkheid aan hun ruime bestuurlijke ervaring. Zeventien waarnemers zijn goed voor 49 waarnemersposten, dat is bijna drie gemiddeld per waarnemer. Vaak hebben ze ook een langjarige loopbaan als burgemeester. Dat het waarnemerschap zij-instromers en vrouwen de kans biedt om aan het burgemeesterschap te proeven, zoals minister Ter Horst meent, blijkt niet uit het onderzoek. Zowel mannelijke als vrouwelijke waarnemers zijn - een enkele uitzondering daargelaten - door de wol geverfd. Het benoemingenbeleid voor waarnemers is daarom een aantrekkelijke vorm van seniorenbeleid voor (ex-)burgemeesters en (oud-)gedeputeerden. En daar is niets mis mee.