Strafwerkopdracht

Het kabinet-Rutte IV heeft de ambitie ‘om te werken aan een rechtvaardige overheid’, zo viel onlangs te lezen in een publicatie van Binnenlandse Zaken. Een vreemde zin, op het eerste gezicht. Stond rechtvaardigheid bij de eerste drie kabinetten-Rutte dan op een lager pitje? Is dit een nieuw, revolutionair idee?

Maar goed, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Als het vierde kabinet-Rutte inderdaad werk wil maken van zoiets fundamenteels als rechtvaardigheid, dan beter laat dan nooit. Maar dan verwacht je wel dat het groots wordt aangepakt. Dat het hele overheidsbeleid tegen het licht wordt gehouden. Dat er een breed maatschappelijk debat wordt opgezet. Dat Mark Rutte een voorzet doet door uitgebreid uiteen te zetten – misschien wel in een televisietoespraak – wat hij verstaat onder rechtvaardigheid.

In plaats daarvan wordt het onderwerp afgedaan met een onderzoekje door een extern marktonderzoeksbureau. Het resultaat: 40 flitsende PowerPoint slides met uitkomsten van een enquête onder zo’n 1200 burgers die gemiddeld 9 minuten hebben nagedacht over het thema rechtvaardigheid. Die uitkomsten worden vervolgens gebruikt ‘om ambtenaren binnen en buiten het ministerie te laten reflecteren op het idee van een rechtvaardige overheid’.

Zouden ze inderdaad serieus aan het reflecteren slaan? Ik betwijfel het. Het onderzoek voelt niet als een oprechte poging om het thema rechtvaardigheid uit te diepen, het lijkt meer op een strafwerkopdracht die met tegenzin is uitgevoerd. Burgers worden bevraagd over een rechtvaardige overheid alsof het consumenten zijn die gevraagd worden naar hun mening over een bedrijfslogo. Een gebrek aan rechtvaardigheid is geen bijzaak die je kan wegmanagen met een onderzoekje en een paar reflectiesessies door ambtenaren.

Als je écht werk wil maken van rechtvaardigheid, doe het dan goed. Zet een burgerberaad op. Laat mensen niet een vragenlijst van 9 minuten invullen, maar zet ze echt aan het denken, laat ze elkaar inspireren, met nieuwe ideeën komen en ga daarmee aan de slag. Ofwel: geef burgers échte inspraak. Dat zou nog eens een nieuwe bestuurscultuur zijn.