Sterkere minister BZK moet gemeenten helpen

In het nieuwe kabinet moet de positie van de minister van Binnenlandse Zaken steviger zijn. Dit om de belangen van gemeenten beter te beschermen. Die zijn nu te vaak de klos, omdat het rijk bezuinigingen op hen afwentelt.

Dat is vrij vertaald de strekking van het advies van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) aan het volgende kabinet om meer evenwicht te brengen in de financieel-bestuurlijke verhoudingen tussen de centrale en decentrale overheid.

Onvoldoende toegerust
In het adviesrapport Rust, Reinheid en Regelmaat stelt de ROB dat het ontbreekt aan een kritische toets op beleidsvoornemens, aan waarborgen, aan controle­mechanismes en checks and balances tussen overheden binnen de decentrale eenheidsstaat. ‘De positie van de minister van Binnenlandse Zaken als stelsel­verantwoordelijke minister voor het decentraal bestuur blijkt hiertoe onvoldoende toegerust’, aldus de Raad.

Minister van Financiën
Uit die analyse volgt het voorstel dat de ondertekening door de minister van Binnenlandse Zaken (BZK) verplicht moet worden ‘bij elk wetsvoorstel dat decentrale overheden in den brede raakt.’ Dat wil zeggen, vooral waar het de Gemeentewet, de Provinciewet en de Financiële-verhoudingswet betreft. Daarbij denkt de Raad aan taakoverdrachten, medebewindstaken, regionale indelingen en budgetoverdrachten. Met name waar het gaat om die budgetoverdrachten, acht de ROB het denkbaar dat ook de ondertekening door de minister van Financiën verplicht moet zijn.

Over de schutting
Na het sluiten van het Interbestuurlijk Programma (IBP), zo constateert de Raad, waren er weliswaar veel warme woorden over de positie van decentrale overheden en werd er gerept over ‘de gezamenlijke verantwoordelijkheid en gelijkwaar­digheid van overheidslagen’, maar de praktijk wees uit dat de bestuurlijke en financiële positie van het rijk niet kan worden miskend. In gewoon Nederlands: het rijk gooide taken over de schutting bij de gemeenten en deed daar – om de eigen begroting sluitend te krijgen – onvoldoende geld bij. Met dit afwentelen van de eigen financiële problemen, heeft het rijk de positie van decentrale overheden in gevaar gebracht. Cruciaal is het om die reden dat het rijk de geldende wetten en afspraken over het bieden van een passende bekostiging met heldere criteria toepast. ‘Het onvoldoende naleven van stelselafspraken zijn effect gehad op de financiële positie van met name gemeenten’, aldus de Raad. De minister van Binnenlandse Zaken moet in positie worden gebracht naleving van het stelsel beter te borgen.

Arbitrage
Goede stelselafspraken zouden veel geschillen tussen de overheden moeten voorkomen, al valt volgens de ROB niet uit te sluiten dat het dan nog wel eens mis kan gaan. In dergelijke gevallen zou een vorm van arbitrage uitkomst kunnen bieden. 'Maar op dit moment ont­breekt een gezaghebbend orgaan dat richtinggevende uitspraken kan doen in (financiële) geschillen tussen overheden, zuiver optreden van overheden kan bevorderen, winkelen met andermans portemonnee kan voorkomen, en dat onproductieve discussies kan beëindigen die binnen het stelsel opgelost zouden moeten worden’, aldus het advies. Maar hoe dan ook, zo voegt de Raad eraan toe, heeft het beleggen van die taak bij een onafhankelijke arbiter pas zin als er vooraf duidelijke kaders, normen en uitgangspunten zijn vastgelegd.