Gemeenten terughoudend met inzet bestuursdwang

Om ondermijning te voorkomen kunnen gemeenten bestuursdwang of een last onder dwangsom toepassen. Bestuursdwang is een effectief middel, waar gemeenten toch terughoudend in zijn. Binnen veel gemeenten is er namelijk relatief weinig kennis over. ‘Gemeenten moeten zich veel beter voorbereiden op zo’n operatie.’

Bestuursdwang is ‘eng’
Dwangsommen worden door gemeenten vaak wel juist gebruikt, maar ook te vaak ingezet waar bestuursdwang passend en geboden is, is de ervaring van Jasper van Ginneken, procesgemachtigde en trainer voor lokale overheden. Gemeenten vinden bestuursdwang of ‘eng’ of het loopt uit op een stroperige operatie. ‘Ze weten bijvoorbeeld niet hoe ze verder moeten als de begunstigingstermijn is verlopen.’ Het sluiten van een pand na een opiumvondst is redelijk eenvoudig, maar wat ga je doen bij afvalverwerkers, recyclebedrijven, chemicaliën? ‘Mag je die wel vervoeren? Moet je een vergunning regelen? En praktisch: een kuub zand weghalen is geen probleem, maar 7.500 ton doe je niet met de lokale groenvoorziening. Men loopt hier tegenaan en durft niet, want het is zo ingrijpend.’

Burgemeester
De burgemeester is verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid, maar wordt volgens Van Ginneken politiek beïnvloed door de gedachte: eerst maar een last onder dwangsom, want bestuursdwang is te ingrijpend. ‘Dat heeft ook te maken met afbreukrisico. Wat is er namelijk aan de voorkant misgegaan dat je nu moet ingrijpen? Waarom moet er bestuursdwang worden toegepast? Is er direct gevaar voor de volksgezondheid? Wat heeft dat betekend? En hoe heeft het zo ver kunnen komen? Een dwangsom is minder precair, maar in negen van de tien gevallen wordt niet het gewenste effect bereikt en is de impact van de overtreding niet weggenomen. Dat is calculerend gedrag van bedrijven: bedrijfsrisico. Ze rekken, maar intussen blijft het probleem.’

Studie
Over hoe vaak bestuursdwang of last onder dwangsom wordt toegepast, heeft Van Ginneken geen specifieke cijfers, maar hij bereidt wel een studie voor vanuit de richtlijnen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, VNG. ‘Wat is nu de impact van het handhavingsbeleid? Je hoort in algemene zin dat ambtenaren het gevoel hebben dat zaken niet worden opgelost en ook andere belanghebbenden delen die mening. Vooral bij de grotere overtredingen, zoals bij milieuvoorschriften, wordt niet doeltreffend opgetreden bij een dwangsom.’

Prikkel
Reden voor Van Ginneken om nu aan de bel te trekken is dat er steeds meer problemen ontstaan met voorschriften. ‘Afvalbedrijven stuurden veel materiaal naar China, maar dat heeft nu de grenzen gesloten voor Europees afval, dus dat blijft hier liggen. Partijen handelen calculerend, omdat er een businessmodel achter zit. Recyclingbedrijven hebben nu geen mogelijkheid voor verwerking, maar ondanks de dwangsom is er toch aanvoer van materiaal. Een dwangsom is een prikkel om de bedrijfsvoering aan te passen, maar dat is niet gebeurd. Kijk naar Tata Steel: onder de streep gebeurt er verdraaid weinig waar de buurt baat bij heeft. Inwoners hebben veel commentaar op het optreden van de overheid.’

Too big to fail
De reden dat de overheid zo handelt,  is volgens Van Ginneken de complexiteit van Tata en de werkgelegenheid. ‘Wat ook meespeelt is dat het too big to fail is. Het bestuur vraagt zich af: wat moeten we doen? Wat betekent het voor de werkgelegenheid? Ook bij Tata bedenkt de gemeenteraad: wat is het effect als we er keihard invliegen? Bestuursdwang is een onbekend element. Maar je bent ook medeovertreder, want de gemeente is eigenaar van het onroerend goed. In gesprekken met ambtenaren en bestuurders merk ik dat de materie ze onvoldoende eigen is. Ze willen doortastend optreden, maar zijn er onbekend mee, dus krijgen ze het niet voor elkaar om er goed in te vliegen. Ze kunnen wel goed rijden met het vliegtuig, maar niet opstijgen of vliegen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week (inlog)