Basisscan test integriteit van kandidaat-bestuurders

De ‘Basisscan integriteit voor kandidaat-bestuurders’ legt de grondslag voor een zorgvuldige voorbereiding, uitvoering en borging van screening van kandidaat-bestuurders. Kandidaat-bestuurders en (lokale) overheden weten voortaan vooraf waar mogelijke (politieke) kwetsbaarheden liggen.

Hoog op agenda

Integriteit staat in het openbaar bestuur hoog op de agenda. Decentrale bestuurders en volksvertegenwoordigers functioneren in een glazen huis en met de snelheid van de (sociale) media kan al snel (politieke) schade ontstaan en worden bestuurders vaak al bij voorbaat veroordeeld. Voor kandidaat-bestuurders verstandig om vooraf te weten waar mogelijke (politieke) kwetsbaarheden liggen. Waar nodig kunnen dan beheersmaatregelen worden getroffen. Het voorkomen van integriteitskwesties is in het belang van de kandidaat, maar ook in het belang van de legitimiteit en het imago van het openbaar bestuur.

Ontvangst

Dit stelt minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken), nadat zij de handleiding Basisscan integriteit voor kandidaat-bestuurders, op 4 maart in Den Haag heeft overhandigd aan dijkgraaf Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen. De nieuwe basisscan legt het fundament voor een zorgvuldige voorbereiding, uitvoering en borging van risicoanalyses door lokale bestuurders of externe onderzoeksbureaus.

Vooraf vastgelegd

Met de risicoanalyses kunnen kandidaat-bestuurders worden gescreend op hun integriteit, in een vooraf vastgelegd, transparant proces. Opdrachtgeverschap, uitvoering, informatieverwerking en archivering worden helder benoemd, inclusief mogelijke valkuilen en dilemma’s die zich kunnen voordoen. De handleiding is bruikbaar voor gemeenten, provincies, waterschappen en de BES-eilanden.

Peiling

Vooraf aan de handleiding is in 2018 door het ministerie een peiling uitgevoerd onder toekomstige gebruikers, waaronder de Nederlandse vereniging voor raadsleden (NVVR), de Wethoudersvereniging, het Nederlands genootschap voor Burgemeesters, de Vereniging van Griffiers en bestuurdersverenigingen van landelijke politieke partijen. De handleiding kan ook bruikbaar zijn voor politieke partijen bij de selectie van kandidaat-volksvertegenwoordigers, in aanvulling op handreiking integriteit politieke ambtsdragers uit 2016 en de integriteitstoetsing voor kandidaten voor decentrale politieke partijen (2017). De handleiding is geschreven door het in integriteit gespecialiseerde onderzoeksbureau Necker van Naem.

Twee doelen

Een risicoanalyse staat ten dienste van twee momenten: de benoeming en de bestuursperiode die daarop volgt. Doel is inzicht te krijgen in mogelijke risico’s die de benoeming van een kandidaat-bestuurder met zich meebrengt, op persoonlijk, relationeel, financieel en functioneel gebied. Het tweede doel van de risicoanalyse is het bewustzijn van de kandidaat te stimuleren, ter voorbereiding op de bestuursperiode. Het doorlopen van een risicoanalyse moet ervoor zorgen dat het onderwerp integriteit ‘gaat leven bij de kandidaat’.

Drie smaken

Uitgangspunt is dat de risicoanalyse vooraf wordt verricht vanuit ‘een positieve grondhouding’, zonder signalen die aanleiding geven tot een officieel integriteitsonderzoek. De basisscan gaat verder niet uit van één uniforme aanpak, maar laat aan lokale overheden zelf over hoe het onderzoek kan worden aangepakt. In principe zijn er drie smaken: een extern bureau voert de risicoanalyse uit, de voorzitter van het verantwoordelijke bestuursorgaan (met ambtelijke ondersteuning) of een commissie. Bij elk van deze routes beschrijft de handleiding helder voor- en nadelen en mogelijke valkuilen.

Lokale ruimte

Onderzoekster Emilie Stumphius van bureau Necker van Naem vindt het laten uitvoeren van de risicoanalyse door een extern bureau de beste optie, vanwege alle ervaringen met onderzoek en de kwetsbaarheden van kandidaten rondom geheimhouding. Volgens Stumphius zal het op tafel leggen van hun hele hebben en houden toekomstig bestuurders niet afschrikken. ‘De verkregen informatie wordt juist niet allemaal publiek. Zoals wij de basisscan hebben geschreven, blijft alle informatie beperkt tot een kleine kring van direct betrokkenen. Meestal zal dit beperkt blijven tot de burgemeester of een deel van de gemeenteraad. Voor grotere bekendmaking moet de kandidaat zelf toestemming geven.’