‘Wie bepaalt wanneer het een crisis is?’

Nederland zat lang in crisismodus. Dat was noodzakelijk, maar het kan schadelijke gevolgen hebben. Sommige partijen, zoals de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB), zien de effecten: de bestuurlijke verhoudingen zijn warriger geworden en de lokale democratie is op grotere afstand komen staan. Dat vertelt ROB-lid Huri Sahin tijdens de webinar ‘Van crisis naar opgave’. Het is nu oppassen dat deze manier van doen uit niet uit gemak wordt aangehouden voor Oekraïnecrisis.

Begin maart adviseerde de ROB dat overheden genoeg geld moeten krijgen om de gevolgen van crises te bestrijden en dat er een maximale termijn moet worden ingesteld voor het overhevelen van bevoegdheden. Tijdens het webinar vorige week bespraken verschillende partijen deze lessen van de coronacrisis.

Verslaving

‘Gegeven de omstandigheden moesten we wat’, vertelt directeur Leonard Geluk van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Dat was ook de conclusie van de ROB: het was nodig. Het was logisch dat sommige dingen via de veiligheidsregio’s gingen. ‘Maar nu moeten we oppassen, want hetzelfde kan gebeuren bij de Oekraïense vluchtelingen.’

Ook Tweede Kamerlid Joost Sneller (D66) wil voor de reflex waken dat men zegt: we krijgen nu vluchtelingen uit Oekraïne, kunnen we daar niet weer dat veiligheidsberaad voor gebruiken? Hij erkende bovendien dat de Tweede Kamer het te veel heeft laten lopen.

‘We stelden vragen maar bleven toch machteloos.’ Er was een ‘verslaving aan het plenaire coronadebat’ en op die manier is de Tweede Kamer te lang doorgegaan.

‘En wanneer is een crisis een crisis? Wie bepaalt dat?’ De ROB pleitte in het rapport voor een maximale termijn van de ‘crisismodus’, om te verhinderen dat gemeenteraden voor een onbepaald lange periode geen verantwoording kunnen afleggen.

Taken blijven liggen

Het is volgens Geluk ook niet de bedoeling dat overheden, omdat ze van de ene naar de andere crisis gaan, niet meer bezig zijn met de langetermijneffecten van de coronacrisis. ‘Corona was een totale omschakeling. Al die mensen moeten nu ongelooflijk hard werken aan het vraagstuk Oekraïne en dan zie je gebeuren dat corona zomaar van de agenda verdwijnt.'

‘De coronapandemie is nog steeds niet voorbij’, reageert Sahin. ‘Normale verhoudingen vereisen ook inspanningen. Het begint met het bewustzijn dat de crisis een opgave is geworden en dat de gevolgen nog niet volledig weg zijn. Er zijn ook taken blijven liggen vanwege de focus op de crisis. Het is belangrijk dat dat vanuit het rijk goed wordt gemonitord.’

De samenwerking tussen gemeenten en het rijk is volgens Geluk hét succes van de corona-aanpak: ‘We kunnen nu terugkijken, maar aan het begin wisten we niet wat er zou gebeuren en dat het de samenleving zo zou ontwrichten. We wisten niet wat het zou gaan kosten. De garantie die het rijk gaf van compensatie van de uitgaven, dat is zo veel waard.’

Zo veel, dat het in schril contrast staat met de verhoudingen tussen het rijk en gemeenten op andere onderdelen, zoals het sociaal domein, waar gemeenten worden geteisterd door tekorten. ‘Het is raar dat je enerzijds vertrouwen geeft, maar anderzijds de afspraken niet nakomt’, zegt Geluk. Hij hoopt dat het voorbeeld van de coronacrisis wordt doorgetrokken. ‘Aan gemeenten zal het niet liggen.’