Kabinet jaagt lokale politici weg

Politici zijn doorgaans partijtrouwer dan de gemiddelde kiezer. Het is nogal wat om als lokaal actieve politicus naar een concurrent over te stappen. Toch is mijn voorspelling dat we dat de komende jaren steeds vaker zullen zien. Het kabinet en het kabinetsbeleid vormen daarvoor een belangrijke reden.

Ik zie drie factoren die eraan bijdragen dat meer lokale politici hun landelijke partij komende jaren verlaten. De eerste is de electorale neergang van de traditionele partijen CDA, PvdA, VVD en D66. Hun lokale politici zullen niet ineens andere opvattingen of ‘ideologie’ aanhangen, maar zich wel vaker afvragen of die nog onder de huidige partijnaam moeten worden uitgedragen. Zo bleek dat in 2018 maar liefst veertig lokale PvdA fracties ervoor kozen onder een andere naam aan de gemeenteraadsverkiezingen mee te doen. Deze politici zijn waarschijnlijk niet minder sociaaldemocratisch geworden, maar vinden de PvdA vermoedelijk niet meer het juiste, electoraal verstandige, label om zich aan de kiezer te presenteren. Het is niet ondenkbaar dat soortgelijke overwegingen ook bij andere (coalitie)partijen spelen.

De tweede reden is inhoud. Veel lokale politici hebben zichtbaar moeite met enkele keuzes die momenteel landelijk worden gemaakt. Denk aan de kritiek van lokale VVD-fracties op het voornemen gemeenten te dwingen asielzoekers op te vangen. Daar blijft het echter niet bij. Ook de verschillende crises, zoals de energiecrisis en de stikstofcrisis, zorgen voor onvrede. Veel lokale politici hebben doorgaans goed contact met de mensen die nu getroffen worden. Denk bijvoorbeeld aan de band van lokale (o.a. CDA) politici met vaak eveneens goed gewortelde boerenbedrijven. Van de lokale politici wordt verwacht dat ze het beleid van hun landelijke partij steunen, maar zelf zouden ze dat beleid wellicht liever aangepast zien. Een overstap naar een andere partij kan hen van dat dilemma verlossen.

De populariteit van lokale partijen vormt de laatste reden. Met lokale partijen is er op lokaal niveau een aantrekkelijk alternatief voor politici die twijfelen over hun loyaliteit aan hun landelijke partij. En een vertrek naar een lokale partij is voor de overstapper zelf wellicht beter verteerbaar dan een overstap naar een ideologisch geladen landelijke concurrent. Bovendien doen lokale partijen het over het algemeen electoraal goed, wat de keuze wellicht verder vergemakkelijkt. Politici kunnen overigens ook hun eigen lokale partij oprichten. Zo bleek uit onderzoek dat vrijwel alle oprichters van de 46 meest succesvolle nieuwe lokale partijen eerst actief waren bij een lokale afdeling van een landelijke partij. Dat wijst overigens ook op een andere eigenschap van de lokale politiek. Lokale politiek is persoonlijker. Als een populaire lokale politicus naar een andere partij overstapt, blijken veel kiezers eerder trouw aan de persoon dan aan zijn of haar partij.

Kortom, als de huidige ontwikkelingen zich voortzetten – electorale neergang traditionele partijen, beleid waar lokale politici zich minder in kunnen vinden en de groeiende aantrekkingskracht van lokale partijen – zouden niet alleen kiezers, maar ook steeds vaker lokale politici hun partijtrouw wel eens snel kunnen verliezen.