'Niet alle taken tegelijk naar de gemeente'

Volgens directievoorzitter Ralph Pans van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten zitten de gemeenten niet te wachten op een massale decentralisatie van taken. Ze zijn wel bereid meer taken op zich te nemen, maar wel liefst gefaseerd en overzichtelijk. 'Ze willen per onderwerp gemotiveerd zien waarom er wordt gedecentraliseerd', zegt hij. Jeugdzorg en de ondersteuning van zorgbehoevenden (Awbz) kunnen snel worden overgeheveld - nu zijn deze taken nog toebedeeld aan respectievelijk de provincies en het rijk. 'Aan het eerder aan de slag gaan met de jeugdzorg en Awbz zullen gemeenten al een forse kluif hebben', verwacht hij.

Andere taken, zoals het overnemen van het beheer over de provinciale wegen en de verantwoordelijkheid voor de huurtoeslag, liggen volgens Pans minder in de rede. Een maand geleden stond de gemeentelijke koepelorganisatie nog open voor de overname van die taken. Pans: 'Er is al gezegd dat sommige provinciale wegen eigenlijk een lokale functie hebben gekregen en dus bij de gemeenten ondergebracht zouden moeten worden. Daar is iets voor te zeggen, maar wij zeggen nu: laat maar zitten. De toegevoegde waarde lijkt ons niet zo groot. Het gaat erom of de burger al dan niet beter wordt bediend.'

Beroering

Uit een vandaag te verschijnen rapport van adviesbureau BMC over succesvolle vormen van samenwerking - geschreven in opdracht van de VNG - blijkt dat geen enkele gemeente gedecentraliseerde taken alleen kan uitvoeren. Ze moeten, voor zover dat al niet gebeurt, tot samenwerking komen om nieuwe taken te kunnen uitvoeren. Vorige zomer wekte Pans nog beroering in gemeenteland met zijn pleidooi voor schaalvergroting en fusie tot gemeenten van minimaal zestigduizend inwoners.

Nu is dat niet de issue voor de VNG-hoofddirecteur. 'Je kunt voor de toekomst kiezen voor fusie van gemeenten, maar als je iets snel wilt doen, dan heb je meer aan samenwerking. Herindelingsprocessen duren vaak lang. Voor je het weet ben je vier jaar verder', stelt Pans. 'Interessanter is hoe lossen we de problemen van vandaag op. Werkende weg moeten we dan maar kijken of de wijze waarop we dat doen duurzaam is.'

Het zogeheten Deense model, waarbij in vier jaar tijd alle kleine gemeenten werden opgeschaald tot grote gemeenten lijkt daarmee voorlopig van tafel. Logisch vindt Pans, want zo'n nieuw grand design van de bestuurlijke kaart van Nederland kan er alleen komen als daar met de provincies erbij afspraken over kunnen worden gemaakt. Doordat het kabinet heeft gekozen voor het instellen van twee aparte decentralisatiecommissies - d'Hondt voor de gemeenten en die van Lodders voor de provincies - is zo'n proces volgens de VNG-voorman op de lange baan geschoven.

Gastheer

Het BMC-rapport leert volgens Pans dat gemeenten verdergaande decentralisatie aankunnen, mits ze samenwerken. Daarbij staat hem het onder meer in Finland gehanteerde 'gastheergemeenteconcept' voor ogen. 'In dat Finse model kunnen gemeenten bepaalde taken tegen vergoeding door een centrumgemeente laten uitvoeren', zegt hij. De kernvraag in de decentralisatiediscussie is hem niet zozeer of gemeenten decentralisatie van nog meer taken aankunnen, maar veeleer of het rijk in staat is om taken los te laten. Veelzeggend in dat opzicht zal in zijn ogen het kabinetsbesluit zijn dat een dezer weken wordt verwacht over hoe het toezicht tussen de overheden wordt georganiseerd.

De commissie-Oosting heeft het kabinet geadviseerd meer horizontaal toezicht mogelijk te maken en dat hogere overheidslagen instrumenten, zoals ingrijpen bij taakverwaarlozing en vernietiging, gedurfder moeten toepassen. 'Zoals Oosting willen wij niet dat rijk én provincie allebei toezicht houden. We zijn zeer benieuwd of het kabinet het rijkstoezicht daadwerkelijk wil afbouwen, of voorkomt dat de provincie als schakel er tussen wordt geplaatst.'

Menselijke factor bepaalt succes

Cruciaal voor het al dan niet slagen van decentralisatie is de inzet van verantwoordelijke bestuurders. VNG-directievoorzitter Ralph Pans: 'Decentralisatie slaagt als bewindspersonen er voor gaan. Mark Rutte heeft als staatssecretaris voor Sociale Zaken de decentralisatie van de bijstand fantastisch gedaan. Hij zat er bovenop. Idem met de Wmo door Clarence Ross. Zij was er ten diepste van overtuigd dat het moest gebeuren. Op de goede momenten was zij er. Vervolgens is het op lokaal niveau belangrijk dat een gemeentebestuurder of een ambtenaar met een paar collega's er voor gaat. Dan ontstaat er dus iets. Het draait om mensen. Als die enthousiast zijn, krijg je ook in regionaal verband steun want zeker in de regio is er vaak best wat ruis.'

'Ik moet denken aan een voorbeeld in Wormerland. Daar is de frontoffice van de Wet werk en bijstand in Wormerland, terwijl de backoffice in Zaanstad is. Daar merkt geen inwoner iets van. Een geslaagde vorm van samenwerking. Er is niet eens zoveel lef voor nodig, maar wel een praktisch ingestelde gemeentebestuurder die zorgt dat taken worden uitgevoerd.'

Er zijn meer succesfactoren volgens het BMC-rapport Loslaten en uitdagen dat in opdracht van de VNG is gemaakt. Samenwerking is succesvol als er wordt gestart met niet-controversiële onderwerpen zoals wonen en verkeer en vervoer. Depolitiseren helpt bij het realiseren van goede samenwerking. Bij samenwerking moeten de successen, hoe klein soms ook, worden benoemd en gevierd om de vaart er in te houden. Belangrijk voor een geslaagde samenwerking in het kader van decentralisatie is ook dat de rijksoverheid vertrouwen heeft dat de decentrale overheid taken en verantwoordelijkheden aan kan.