‘Natuurlijk gaan we feesten’

De economische crisis, altijd weer die economische crisis, die de pret bederft. Groots en meeslepend zou het jubileum van de VNG worden gevierd. Niemand zou het ontgaan. Vooral de burger niet, want daarvoor doen ze het uiteindelijk allemaal aan de Nassaulaan in Den Haag. Die burger zou onder andere worden bereikt met een speciale, voor de gelegenheid gemaakte tv-serie. Het plan verdween in de ijskast. Te duur. 

De dag van het jubileum passeert zo in elk geval geruisloos. Besloten is alle festiviteiten te concentreren rondom het jubileumcongres op 5 en 6 juni. Want gevierd wordt er, crisis of geen crisis. ‘Ja, hoor eens. Getreurd wordt er al genoeg, dezer dagen. Je mag bijna nergens meer vrolijk over doen. Af en toe mag dat best. Ik vind, dat als er iets te vieren valt, je dat altijd moet doen. En dat doen we dus ook’, verzekert Annemarie Jorritsma.

‘Natuurlijk hebben we het budget aan de tijd gerelateerd, maar zo sober wordt het straks nou ook weer niet. Het wordt leuk, met een paar grote verrassingen.’ Op het programma staan optredens van premier Rutte, Freek de Jonge en Johan Cruijff. Ja, ze ziet straks de krantenkoppen al. Wat het allemaal niet kost en dat het wel ietsje minder kan. ‘Kleinzielig gedoe’, zegt ze. ‘Ik ben me er al op aan het voorbereiden. Ik ga flink twitteren. Wat? Dat als je zelf honderd wordt, je dat toch ook viert. Dat een bedrijf dat honderd wordt, dat feit viert. Dat soort teksten.’

Ze voelt zich uitgedaagd te zeggen dat er geen overheidsgeld in het jubileumcongres gaat. Jorritsma: ‘Ja, voor het congres moet worden betaald, maar het is niet meer dan anders. Ga maar eens naar een commercieel congres en kijk wat je daarvoor betaalt!’

Anti-overheid

De stemming in het land is behoorlijk anti-gemeente. ‘Anti-overheid’, corrigeert Jorritsma. Het hoort volgens haar bij het oprukkende populisme. ‘Terwijl’, zegt ze, ‘burgers zich in tevredenheidsonderzoeken helemaal niet negatief uiten over hun gemeente.

Althans niet waar het gaat om de dienstverlening, zoals de uitgifte van paspoorten en vergunningen. Negatief wordt het pas als het over de politiek gaat. Dat is bijzonder, want met elkaar maken we die dienstverlening.’

Ook op rijksniveau ziet ze in feite soortgelijke, haaks op elkaar staande bewegingen. Enerzijds hevelt het Rijk een enorm groot takenpakket – op het gebied van onder andere de (jeugd) zorg, werk en bijstand – over naar de gemeenten, hetgeen getuigt van veel vertrouwen in de ‘lagere’ overheid.

‘Maar anderzijds zie je dat ze ons in Den Haag tegelijkertijd enorm wantrouwen. “Kunnen gemeenten het wel?” is wat je hoort. Dus probeert het Rijk bij de overdracht van taken zoveel mogelijk voor te schrijven hoe we die moeten uitvoeren. Dat we een goed trackrecord hebben met de eerder gedecentraliseerde taken uit Wet werk en bijstand en de Wet maatschappelijk ondersteuning, lijkt niet uit te maken.’

Loslaten lijkt voor Den Haag heel erg moeilijk. Dat geldt niet alleen voor de departementen, maar ook voor de Tweede Kamer. En er mag rekening mee worden gehouden dat de neiging om grip te houden eerder toe- in plaats van afneemt: de in de polls populaire SP en PVV zijn aanhangers van de centralistische school, met Den Haag als centrum van de macht van waaruit zoveel mogelijk beleid wordt voorgeschreven. Van grote verschillen in beleidsuitvoering tussen gemeenten willen beide partijen niets weten.

Jorritsma: ‘Soms heeft het er de schijn van dat de Kamer alles wil gaan regelen. Dat blijft een gevecht. Laat ik dit zeggen: als het de spuigaten uitloopt, dan doen we het gewoon niet. Dan kunnen we het niet uitvoeren. Je moet als Rijk niet mee willen sturen, dat is geen decentralisatie. Wij zetten in op een zo groot mogelijke mate van beleidsvrijheid bij de overname van de taken. Ze zullen er in Den Haag aan moeten wennen dat beleid niet in elke gemeente hetzelfde wordt uitgevoerd.’

Incidenten

En zo zal men op en rond het Binnenhof er net zo goed aan moeten wennen dat er zo nu en dan iets niet goed gaat. ‘Incidenten zijn er namelijk altijd’, aldus Jorritsma. ‘Na een incident zouden we naar mijn mening één jaar de tijd moeten nemen voordat we iets doen in de sfeer van regelgeving. Ik weet, het is moeilijk om niets te doen, maar het is wel uit te leggen.

Neem de vuurwerkramp in Enschede. Ik geloof dat er daarna 190 nieuwe regels werden opgesteld. De helft daarvan is al weer weg. Ze bleken niet te handhaven of mensen zelf hielden zich er niet aan. Je moet eerst goed kijken en analyseren wat de oorzaak van een incident is. Soms kan het namelijk ook toeval zijn.’

Behalve met een kritische buitenwacht, heeft de VNG ook rekening te houden met een steeds assertievere achterban. Lang niet elk voorstel van het bestuur haalt tegenwoordig de eindstreep, iets wat vroeger toch redelijk gebruikelijk was. Gemopper van de leden is natuurlijk van alle tijden, weet ook Jorritsma. Maar het bestuur moest de laatste twee jaar toch een paar keer behoorlijk door het stof, zoals bij het bestuursakkoord met het Rijk bijvoorbeeld, toen de leden vrij massaal niet akkoord gingen met de afgesproken bezuiniging op de sociale werkplaatsen. En een jaar daarvoor, toen het bestuur een grootscheepse gemeentelijke herindelingsoperatie moest inslikken na een storm van protest.

‘Niet zo handig,’ zegt Jorritsma achteraf over haar aanpak van dat laatstgenoemde visiestuk. ‘Maar het werd wel breed gedragen in het VNG-bestuur. Nee, ik zou het de volgende keer niet anders doen. Soms moet je voor de troepen uit durven te lopen. Maar je moet wel aansluiting houden. Het is goed dat het debat is gevoerd. Daarna trek je uiteindelijk je conclusies.’

Neutraal

Jorritsma voorziet dat het in de toekomst steeds moeilijker zal worden als koepelorganisatie namens de leden een alomvattend bestuursakkoord te sluiten met het Rijk. ‘De opvattingen lopen te zeer uiteen’, zegt ze. ‘Je moet geen politieke organisatie willen worden. Je staat als VNG-bestuur neutraal ten opzichte van de kleur van het kabinet.’

Nog steeds zijn alle gemeenten lid van de vereniging. In de geschiedenis is het vaker voorgekomen dat gemeenten dreigden uit te stappen, maar zover kwam het uiteindelijk nooit. Jorritsma geeft toe dat het bijeenhouden van de club niet altijd even gemakkelijk is. ‘Maar als iedereen in gelijke mate ontevreden is, doen we het toch wel goed. Je moet iedereen bewust maken dat je een gemeenschappelijke deler hebt. Kritische geluiden, dat moet. Dat heb je bij alle ledenorganisaties. De G4, de G32, ze doen veel zelf. Terreinen genoeg waar ze een eigen rol kunnen spelen. Dat geeft niet, als ze maar in de gaten houden dat je het met z’n allen moet doen.’

Na honderd jaar is de VNG nog steeds een bloeiende vereniging, aldus voorzitter Jorritsma. ‘Maar om dat zo te houden, moeten we ons blijven aanpassen aan de tijd. Daarom hebben we het zogeheten Strategisch Traject in gang gezet, een beweging op weg naar een netwerkorganisatie. Dat houdt in dat we – tegen betaling – meer gebruik gaan maken van de deskundigheid van de aangesloten leden, zodat we minder vaak zelf specialisten in huis hoeven hebben.

Het is een kwestie van organiseren, via discussiegroepen op LinkedIn, via tijdelijke commissies, zoals we die nu voor de decentralisatie van de jeugdzorg hebben ingesteld. Daarin kunnen ook hoogleraren zitten. In het VNG-gebouw zitten straks voornamelijk nog spinnetjes,’ gebaart Jorritsma. ‘Makelaars, schakelaars, mensen die in staat zijn een goed netwerk op te bouwen en te onderhouden met de gemeenten, maar ook met de rijksoverheid.’

‘Schaalvergroting natuurlijk proces’
De VNG telt bij haar honderdjarig bestaan 415 leden. Hoeveel zullen het er bij het volgende jubileum, over 25 jaar, zijn? VNG-voorzitter Jorritsma: ‘Het zullen er minder zijn. Kijk maar naar alle herindelingen die op de rol staan, hoewel het nog de vraag is of ze doorgaan. Die trend naar schaalvergroting is er al lang. En die zet door, want een verbod op herindelingen zal er wel niet komen.

Het is een soort natuurlijk proces. We begonnen honderd jaar geleden met 1.113 gemeenten. Door de decentralisaties zul je veel samenballing gaan zien. Soms zal dat leiden tot herindelingen, maar bij goed samenwerken hoeft dat niet. Hoeveel gemeente er over 25 jaar nog zijn? Pff… ergens tussen de 100 en 350 gemeenten.’

‘100 miljoen mooi cadeau’
Het onder druk van de VNG-leden niet nakomen van de principe-afspraak met het kabinet over de sanering van de sociale werkplaatsen, kostte de gemeenten honderd miljoen euro.

Verantwoordelijk minister Donner schrapte die Rijksbijdrage voor de opzet van de RUD’s, de regionale uitvoeringsdiensten, als vergelding. ‘Ik zou het geweldig vinden als we de honderd miljoen euro, die we toen hebben moeten inleveren, terugkrijgen. Dat zou een mooi cadeau zijn van het Rijk bij ons honderdjarig bestaan.’

Spies houdt tweede Trendlezing Lokaal Bestuur
Minister Spies van Binnenlandse Zaken spreekt op 15 maart de Trendlezing Lokaal Bestuur uit. Het thema is krachtig besturen met de raad. De Trendlezing wordt voor de tweede keer georganiseerd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in samenwerking met Binnenlands Bestuur. Dit jaar participeert ook de Universiteit Twente. Bedoeling van de lezing is wethouders, burgemeesters en raadsleden samen te brengen om met elkaar na te denken en te spreken over hoe gemeenten in 2012 hun burgers het beste kunnen bedienen. Dit keer gaat het over wat de spilfunctie van de gemeenteraad kan zijn om te komen tot een krachtig gemeentebestuur.

Hoofdgast is Liesbeth Spies. De CDA-minister houdt haar eerste grote toespraak voor het lokaal bestuur. De verwachting is dat zij duidelijk maakt wat wethouders, burgemeesters en raadsleden van de nieuwe minister kunnen verwachten. De andere spreker is Bas Denters, hoogleraar bestuurskunde in Enschede. Hij presenteert de resultaten van zijn onderzoek naar de relatie tussen raadsleden en burgers. Hij zal inzoomen op wat die uitkomsten betekenen voor de opstelling en werkwijze van de gemeenteraad.

De Trendlezing wordt van 15.30 tot 17.15 uur gehouden in het Atrium van de VNG in Den Haag. Aanmelden voor de Trendlezing kan tot 7 maart per mail: trendlezing@vng.nl.`

Lees hier de Trendlezing van minister Spies.