Mooi plaatsje vol plooien

Veere worstelt met integriteitskwesties

‘Volksvertegenwoordigers moeten besluiten nemen in het algemeen belang. Dan kun je dus niet je eigen belang voorop stellen of een vereniging voortrekken omdat je daar toevallig lid van bent of harder lopen voor iemand omdat je die toevallig kent.’ Het zijn woorden die commissaris van de koning Han Polman uitspreekt in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart jongstleden. Juist in een kleine provincie als Zeeland zouden volksvertegenwoordigers zich extra bewust moeten zijn van hun rol en verantwoordelijkheid, vond hij. En laat nu net op dat moment een integriteitsonderzoek gaande zijn naar SGP/CU-wethouder Jaap Melse van de gemeente Veere, aangezwengeld door de Veerse juridisch adviseur Bram van Leeuwen.

Eind december 2017 trekt hij bij Polman en de Veerse fractievoorzitters aan de bel. Wethouder Jaap Melse zou sinds mei eigenaar zijn van enkele kamers in het nieuwe Duinhotel De Tien Torens in Zoutelande, terwijl hij als wethouder ruimtelijke ordening nauw betrokken is bij procedures rond de bouw van het hotel. Volgens Van Leeuwen wekt Melse hier op zijn minst de schijn van belangenverstrengeling mee.

Volgens Melse waren die procedures allang voorbij en was de bouw van het hotel niet controversieel. Anders had hij het niet gedaan, zei hij destijds tegen de PZC. Hij had het appartement gekocht, omdat zijn vrouw uit Zoutelande komt en daar graag weer regelmatig wil wonen. Melse had het college van de aankoop op de hoogte gebracht en die vond het geen probleem, omdat er weinig verzet tegen was.

De half december 2017 voor de tweede keer herbenoemde burgemeester Rob van der Zwaag (CDA) geeft adviesbureau Necker van Naem in eerste instantie op 8 februari de opdracht het hele bestuurlijke integriteitsbeleid te toetsen. Nadat voorzitter Wies Keunen van Stichting Leefbaarheid Kom Domburg heeft ingesproken tijdens de raadsvergadering van 1 maart en Melse van vermeende integriteitsschending beticht, geeft Van der Zwaag Necker van Naem op 9 maart een aanvullende opdracht: Heeft Melse tijdens zijn bestuursperiode in Veere gehandeld zoals het een goed wethouder betaamt? Hierbij speelt mee dat tijdens het onderzoek onduidelijkheid ontstaat over betrokkenheid van Melse bij Maljaars BV en privébelangen die hieruit voortvloeien.

Niet zuiver
De Stichting Leefbaarheid Kom Domburg strijdt tegen de komst van een groot hotel in Domburg op de plek van een voormalig KPN-gebouw. Een plan van dezelfde projectontwikkelaar die Duinhotel De Tien Torens liet bouwen: Peter Bommeljé. Een saillant punt dat Keunen maakt is dat nergens in de besluitenlijst valt op te maken dat wethouder Melse tijdens de collegevergadering van 9 januari 2018 zich heeft onthouden van stemming over de eerste fase omgevingsvergunning voor de realisatie van het hotel.

Het college besluit die vergunning te verlenen. Wethouder Chris Maas (PvdA/ GL) vond toen dat de ruim 400 zienswijzen die tegen het plan waren ingediend reden was om het plan aan te passen. Wethouders Melse en Molenaar (CDA) vonden dat kennelijk niet nodig, concludeert Keunen. Sterker nog: Melse werd gemandateerd om wijzigingen aan te brengen in het zienswijzerapport. Gezien de zakelijke relatie tussen Bommeljé en Melse had de wethouder zich op zijn minst van stemming hebben moeten onthouden, vindt Keunen. Om het zuiver te houden had Melse het dossier van het KPN-gebouw moeten overdragen aan een collegawethouder. Keunen stelt dat op 9 januari Niks aan de hand, concludeert Berenschot 2018 niet zuiver is gehandeld.

Intussen is de verkiezingscampagne al behoorlijk op stoom en zal het rapport niet meer voor de verkiezingen kunnen verschijnen. Achteraf vinden meerdere partijen dat de burgemeester al in een eerder stadium de gedragingen van de heer Melse had kunnen laten onderzoeken. Wellicht was het onderzoek dan wel voor de verkiezingen afgerond. Niettemin is de uitslag verrassend: SGP/CU blijft weliswaar de grootste partij (5 zetels), maar moet PvdA/ GL naast zich duldden (2 zetels winst). Het verschil is slechts 21 stemmen. Het CDA verliest een zetel en komt op 3, net als lokale partij Dorpsbelangen en Toerisme Veere (DTV) en de VVD.

Het lijkt vanzelfsprekend dat de coalitie SGP/CU, PvdA/GL en CDA, net als de twee vorige collegeperiodes, zal doorgaan. Dat is ook het advies van informateur Geurt van de Haar, zelf voor SGP/CU kandidaat-raadslid in Hendrik-Ido-Ambacht. Een feit dat overigens onbekend is bij beoogd coalitiepartners PvdA/GL en CDA. De lijsttrekkers kennen hem als discussieleider en procesbegeleider bij dorpsvisies en achten hem, al voor de verkiezingen, geschikt als (in)formateur. Van de Haar maakt het feit zelf niet bekend aan de onderhandelaars. Toch is zijn advies niet anders dan al acht jaar usance was in Veere, alleen heeft hij DTV er nog graag bij, zodat er een breed gedragen samenwerking tot stand komt.

Maar DTV valt half april uit de gratie bij zowel SGP/CU als het CDA. Fractievoorzitter Adri Roelse heeft na een tip bij de burgemeester gemeld dat SGP/CU-raadslid Albert Maljaars al sinds eind 2016 mede- eigenaar is van een bouwbedrijf dat opdrachten uitvoert voor de gemeente Veere. Dat kan niet volgens de Gemeentewet. Maljaars, woordvoerder ruimtelijke ordening, trekt zich ‘uit voorzorg’ terug. De SGP/CU stelt de manier van handelen van Roelse niet op prijs en zegt het vertrouwen op in DTV. Het CDA doet hetzelfde, omdat Roelse zijn voorkeur voor een bepaalde portefeuille (duurzaamheid) kenbaar maakt aan een journalist. PvdA/GL tilt daar niet zo zwaar aan, maar DTV doet niet meer mee.

Vriendjespolitiek
Hoewel het integriteitsonderzoek nog steeds boven de markt hangt, loopt het intussen tegen Pinksteren en de drie partijen hebben een conceptcoalitieakkoord aan hun fracties en besturen voorgelegd. Dat wordt akkoord bevonden en een afspraak om het akkoord definitief vast te stellen en te spreken over de portefeuilleverdeling is al gemaakt. De dinsdag voor Pinksteren treedt Melse echter af vanwege de conclusie van het integriteitsrapport: op de drie gehanteerde onderzoekslijnen (de verbouwing van een schuur op zijn erf, de aanschaf van het appartementsrecht in het duinhotel en het aandeelhouderschap van Melse Maljaars BV) heeft Melse niet gehandeld zoals het een goed wethouder betaamt. Melse meldt de aankoop van het appartementsrecht pas twaalf weken na het passeren van de leveringsakte aan het college en vermeldt niet dat er daarbij een afhankelijkheid van projectontwikkelaar Bommeljé ontstaat.

In eerste instantie heeft het terugtreden van Melse geen invloed op de formatie. SGP/CU-fractievoorzitter Arie Schot wordt naar voren geschoven als kandidaat-wethouder. Wat niemand (waarschijnlijk) dan kan bevroeden, is dat de kaarten een week later totaal anders zullen liggen. De donderdag voor Pinksteren stelt het CDA voor om de portefeuilleverdeling ruimtelijke ontwikkeling en openbare ruimte te ontkoppelen, ‘zoals in de meeste gemeenten speelt’ en die portefeuilles de komende vier jaar niet te koppelen aan de SGP/CU, ‘omdat het onderzoek-Melse daar een smet op had geworpen’, legt CDA-lijsttrekker Willem den Herder het uit in het raadsdebat van 20 juni. PvdA/GL heeft ook oren naar de portefeuille ruimtelijke ordening, zoals iedere partij deze portefeuille graag wil hebben. Hier lijkt de kiem te liggen voor de breuk die daarna wordt geforceerd door Schot. Het voorstel voedt de twijfel aan de integriteit van zijn partij en geluiden over vriendjespolitiek in reformatorische hoek.

Tijdens het debat op 20 juni legt Schot uit dat hij ‘chemie’ mist. Reden is dat de twee andere partijen die donderdag voor Pinksteren samen overleg hebben gevoerd zonder dat zijn fractie en de formateur ervan weten, een half uur voor het geplande formatieoverleg. ‘Dat past niet in een omgeving van vertrouwen en met elkaar optrekken.’ Volgens Maas hadden Den Herder en hij het toen over het proces rond de twee integriteitsrapporten. Er zou daarna met Schot verder over zijn gesproken en ‘een keurig proces zijn uitgelijnd’. Maar het splijtende zaadje is al geplant. Schot belt zaterdag voor Pinksteren met Den Herder. In dat gesprek zijn volgens hem ‘dermate kwetsende woorden’ richting hem gezegd dat daar de definitieve oorzaak van de scheiding ligt. Op Pinkstermaandag belt formateur Van de Haar Maas en Den Herder met de ‘schokkende’ mededeling dat de formatie is stukgelopen. Maas spreekt van een ‘Pinkstercoup’ en vindt dat de (in)formateur meer op zijn strepen had moeten staan.

Nieuwe integriteitsmelding
Dan gaat het snel. Adri Roelse van DTV hoort de zaterdag voor Pinksteren vanuit SGP-hoek dat die partij niet meer zo gelukkig is in de formatie. Er wordt een spel met ze gespeeld door de andere twee partijen en de portefeuilles zijn de inzet. Roelse neemt contact op met Schot en er blijkt inderdaad een opening. Natuurlijk was het vertrouwen in DTV eerder opgezegd, maar Schot is niet te beroerd dat uit te praten.

Inmiddels is ook de VVD benaderd. Die ziet de onverwachte toenadering als kans om haar verkiezingsprogramma te verwezenlijken. Een intentieovereenkomst is al snel getekend en ook de portefeuilleverdeling is rap rond. Ruimtelijke ordening en openbare ruimte gaat naar de SGP/CU. De kandidaat-wethouders worden door Berenschot aan een integriteitstoets onderworpen. Op 1 juni begint demissionair CDA-wethouder René Molenaar aan een nieuwe baan en telt het enkel nog de burgemeester.

Op 5 juni is de nieuwe coalitie rond. De benoeming van de wethouders staat gepland op 14 juni, maar vlak voor de benoeming ontvangt bureau Berenschot een nieuwe integriteitsmelding. De raad had de regels rond integriteit kort ervoor aangescherpt, maar dit komt als volslagen verrassing. Het gaat om VVD-lijsttrekker Bert van Halderen, blijkt later uit een persbericht van de aspirant-coalitiepartijen.

Voorstel is om de andere wethouders Schot en Marcel Steketee (DTV) ‘alvast te beëdigen’. De huidige situatie was niet langer houdbaar, aldus Schot. PvdA/GL en CDA gruwen van deze abrupte werkwijze, maar de wethouders worden gewoon benoemd op 20 juni. Later blijkt dat een overijverige medewerker op het gemeentehuis de kwestie heeft aangeroerd, toen ze vernam dat Van Halderen op zoek was naar straatstenen voor zijn achtertuin en hij had gehoord dat de gemeente die ook regelmatig gebruikte. Een ambtenaar herkende zijn stem en vertelde wie de aannemers waren. Niks aan de hand, concludeert Berenschot.

Van Halderen wordt op 4 juli beëdigd. Conclusie: SGP/CU nam bestuurlijk verlies met het opstappen van wethouder Melse en raadslid Maljaars, maar kwam uiteindelijk als winnaar uit de bus in de formatie. Of het nieuwe college de integriteit met de nieuwe checks and balances inderdaad beter waarborgt dan voorheen zal moeten blijken. Integriteit ligt in ieder geval nog meer onder een vergrootglas bij de oppositie. Een tweede conclusie is dat je voor het bedrijven van machtspolitiek nou eenmaal geen heilig boontje hoeft te zijn.

Deze reconstructie komt voort uit gesprekken met politieke vertegenwoordigers van de vijf partijen in de Veerse raad en anderen. Citaten komen enkel uit openbare bronnen.

Disclaimer
De hoofdrolspeler in dit verhaal, SGP/ CU-wethouder Arie Schot, wenst geen antwoord te geven op vragen van Binnenlands Bestuur. Hij zegt deze vragen eerder wel in regionale media te hebben beantwoord. Als hij ze in dit stadium zou beantwoorden, zou dat geen positieve bijdrage leveren aan het proces van het opbouwen van een band met de huidige oppositiepartijen PvdA/GL en CDA. Ook burgemeester Rob van der Zwaag gaat niet in op een interviewverzoek en laat weten dat de ‘lessons learned’ bij de formatie in het presidium van 3 september zijn besproken en deze op 27 september in de gemeenteraad aan de orde komen.