Monsters van Frankenstein

Belasting betalen is voor de dommen. Toch wordt in Nederland behoorlijk belasting betaald. En je kunt daarvoor iets terug verwachten: goed bestuur, degelijke administatie. Maar sommigen van ons karakteriseren belastingheffing ook wel eens als ‘legale roof’. Enfin.
 

Mensen hebben een sterk gevoel voor rechtvaardigheid. Dat zie je heel duidelijk (nog) bij kinderen. Die letten scherp op dat taakjes of snoep rechtvaardig worden verdeeld. Zoniet, dan roepen ze gelijk verontwaardigd uit ’dat is niet eerlijk’. Ik ben opgevoed met het uitgangspunt: ‘We betalen graag belasting, want daarmee ‘kopen we beschaving’. En: ‘Iedereen draagt het zijne bij’. Dat laatste staat al verankerd in het Romeinse recht, dat ten grondslag ligt aan onze wetgeving, ha! Onze overheden moeten dan wel regelen dat de publieke ‘roof’ eerlijk en legaal is. Zodoende is een woud van regels en uitzonderingen ons deel, want telkens moet ergens een oneerlijkheid worden rechtgezet. Zo onstond er bijvoorbeeld in de wereld van de zorg een monster van Frankenstein -in de woorden van Asscher als wethouder jeugdzorg in Amsterdam. Een andere Amsterdamse voormalig wethouder (Wiebes) moet nu het fiscale monster van Frankenstein aanpakken.

Beide monsters leven nog volop. We gieten de uitvoerende dienaren van onze publieke zaak vol regels en protocollen. Daar weten ze alles van. Maar we hebben ook nog zoiets als wijze dienaren nodig die boven (of onder) regels kunnen uitstijgen (of neerdalen). Neem het gelijkheidsbeginsel. Dat houdt tweeërlei in: dat je gelijke gevallen gelijk behandelt én dat je ongelijke gevallen ongelijk behandelt. Dat vergt wijsheid. Het gelijkheidsbeginsel komt in de uitvoering veelal uit op omkering van het beginsel. Dat leidt tot onwijsheid: ongelijke gevallen worden meestal gelijk behandeld. Wel zo efficient. Maar het levert ver-ontwaard-iging op -letterlijk: iemands waarde wordt aangetast. Hup, hakken in het zand plus een mer-a-boire aan klachten en bezwaarschriften, procedures en gedoe in de Kamer en gemeenteraden. En nog meer regels.

Echt opruimen van regels zal niet lukken. Maar wijze toepassing van beginselen, waaronder het gelijkheidsbeginsel, in combinatie met regels moet toch te leren zijn? 

Mechtild Rietveld
Meer columns van Mechtild Rietveld leest u hier.