Minder overheid, méér taken

De bezuinigingsplannen van de politieke partijen zorgen voor een flinke daling van de werkgelegenheid bij de overheid. Bij ongewijzigd beleid zou deze de komende kabinetsperiode al met 40 duizend arbeidsjaren dalen, met name bij het lokaal bestuur en in wat mindere mate bij het Rijk.

 

Bij het lokaal bestuur komt dit neer op een daling van circa 15 procent. In de plannen van alle partijen - met uitzondering van de SP - komt daar volgens de doorrekeningen van het Centraal Planbureau nog ongeveer 15 procent bij. Per saldo daalt de werkgelegenheid daardoor met ruim een kwart. Dat betekent volgens het CPB minder dienstverlening.

 

Gemeente

 

Meer werklast voor de gemeentelijke ambtenaren lijkt onvermijdelijk. De VVD wil dat provinciale taken als jeugdzorg, cultuurbeleid, arbeidsmarktbeleid, onderwijs en daklozenzorg van provincie naar gemeenten gaan. Het CDA wil dat grote gemeenten in de Randstad taken overnemen van de huidige provincies, maar zegt niet welke.

 

Ambtenaren van grote centrumgemeenten moeten, als het aan de PvdA ligt, taken voor de regio erbij gaan doen. Daarnaast wil de PvdA dat veiligheid, zorg, sociale zekerheid en participatie een gemeentelijke taak wordt. D66 wil dat de AWBZ, sociale woningbouw, grote stedenbeleid, jeugdzorg en sociale zekerheid decentraliseren. Ook de ChristenUnie wil dat gemeenten voortaan de AWBZ, sociale zekerheid en jeugdzorg gaan doen. GroenLinks wil cultuur en een deel van de jeugdzorg overhevelen van provincies naar gemeenten.

 

De gemeente-ambtenaar moet er bovendien rekening mee houden dat zijn werkplek ter discussie komt te staan vanwege herindeling. D66 wil dat binnen 2 jaar duidelijk is dat gemeenten gaan fuseren. Grote steden moeten door fusie met omliggende gemeenten groter worden, vindt D66. Groen-Links wil juist dat kleinere gemeenten fuseren en verder wil de VVD herindeling van onderop stimuleren, zonder uit te leggen hoe.

 

Als het aan CDA en VVD ligt, verliezen de ambtenaren van deelgemeenten hun werk. Deze partijen willen de deelgemeenten in Amsterdam en Rotterdam laten vervallen. Ambtenaren van de randstedelijke provincies lopen het grootste risico dat zij met een reorganisatie worden geconfronteerd. Voor CDA, VVD, D66 en ChristenUnie is de vorming van een Randstadprovincie bespreekbaar. D66 stelt dat een Randstadprovincie moet leiden tot de vorming van landsdelen door de provincies in de rest van het land.

 

GroenLinks wil ook af van de provincies door samenvoeging van de provincies tot maximaal zeven landsdelen. De VVD vindt dat fusie van provincies elders in het land gemakkelijk gemaakt moet worden. Het CDA wil het werk voor de provincies beperken: de provincie moet zich bezighouden met kerntaken als ruimtelijke ordening, milieu, natuur, water en regionaal economisch beleid. (Uitvoerende) taken van het Rijk op die terreinen worden overgenomen, aldus het CDA.

 

De PvdA gaat voor een afslankmodel: provincies moeten zich concentreren op ruimtelijk beleid en centrumgemeenten moeten versterkt worden ten koste van de provincies.

 

Waterschappen

 

De provincie krijgt er van de PvdA wel de waterschappen als uitvoeringsorganisatie bij. Ook de SP wil dat de provincies de taken van de waterschappen overnemen. De ambtenaar die bij het waterschap werkt, zal als het aan D66 ligt een nieuwe werkgever krijgen: de waterschappen moeten onderdeel worden van de nieuw te vormen landsdelen.

 

Het CDA vindt dat vanwege de samenhang van water en ruimte waterschappen moeten worden samengevoegd met provincies. Ook GroenLinks wil dat waterschappen en provincies samengaan. De SP is voor het afschaffen van waterschappen, terwijl de ChristenUnie inzet op minder waterschappen.

 

Regionale samenwerkingsverbanden en regionale hulpconstructies, waaronder de zogeheten wgr- en wgrplus-gebieden (denk aan Parkstad Limburg, Amsterdam, Haaglanden, Rijnmond, SRE Eindhoven en Arnhem-Nijmegen) moeten fors minder, vindt D66. Ambtenaren die bij de regio’s werken, kunnen als het aan het CDA ligt op zoek naar een andere baan. De zogeheten kaderwetgebieden moeten volgens het CDA verdwijnen in de omslag naar een kleinere en slagvaardiger overheid.

 

Minder ministeries

 

Van links tot rechts wordt ingezet op minder ministeries. De voorstellen van de politieke partijen laten de werkgelegenheid bij het Rijk dalen met 15 tot ruim 20 procent. VVD, ChristenUnie en GroenLinks kiezen voor een halvering van het aantal ministers tot zeven of acht. D66 zit op dezelfde lijn (minder en kleinere ministeries).

 

De PvdA wil ook minder ministers door de introductie van kabinetsministers die verantwoordelijk zijn voor twee departementen met daaronder aparte departementsministers. De ministeries moeten bovendien samengevoegd worden tot één rijksdienst, vindt de PvdA. Het CDA kiest voor het terugbrengen van het aantal departementen, maar noemt geen aantallen. Wel wil het CDA dat bij de reorganisatie van het Rijk wordt gekeken naar meer samenhang op het terrein van ruimte en milieu, kennis, energie, ondernemen en innovatie en veiligheid.

 

Betere samenwerking is volgens de SP de route om tot minder ministeries te komen. Een aantal partijen is specifieker: de VVD zet een streep door Ontwikkelingssamenwerking, Wonen, Werken & Integratie en Jeugd & Gezin. De ChristenUnie voegt Binnenlandse Zaken samen met Justitie en laat VROM, Verkeer en Waterstaat en delen van Landbouw fuseren tot een nieuw ministerie voor Ruimtelijke Inrichting.

 

GroenLinks kiest voor acht ministers: Algemene & Binnenlandse Zaken; Justitie & Vreemdelingenzaken; Duurzaamheid & Ruimte; Financiën & Economische Zaken; Internationale Samenwerking; Onderwijs, Cultuur & Jeugd; Werk, Sociale Zaken & Emancipatie; en Zorg.

 

Geruststellend

 

Er is één geruststellende gedachte voor alle ambtenaren. De politieke partijen roepen wel om minder ambtenaren, maar hebben tegelijkertijd de mond vol van plannen en voorstellen die alleen uit te voeren zijn met meer overheid. Het is volgens het CPB de vraag hoe haalbaar de voornemens zijn. De ervaring leert immers dat omvangrijke efficiëntiewinsten op het overheidsapparaat moeilijk in één kabinetsperiode te realiseren zijn.

 

Het CPB hanteert daarom als maxima de meest vergaande bezuinigingsvoorstellen van de heroverwegingswerkgroep Openbaar Bestuur (de commissie-Kalden). Voor het Rijk en de zbo’s is het maximaal te bezuinigen bedrag 2 miljard euro in 2015, voor het lokaal bestuur is dat ook 2 miljard euro. Het CPB staat niet alleen in zijn kritische benadering.

 

‘De verkiezingsprogramma’s hebben één pagina over het openbaar bestuur. Dat gaat over less, en daarnaast staan dertig pagina’s more, allemaal plannen en zaken die er bij moeten komen’, zo verwoordde Roel Bekker, voormalig secretaris-generaal voor de vernieuwing van de rijksdienst, onlangs het spanningsveld tussen de beoogde krimp en de hoge ambities.

 

SP bezuinigt minst, VVD meest

 

Alle partijen bezuinigen op de uitgaven voor het openbaar bestuur, met name op rijks- en gemeenteambtenaren. De ranglijst van ‘licht’ tot fors:

 

1. De SP bezuinigt met 1,5 miljard euro het minst, waarvan een derde op lokaal bestuur;
2. GroenLinks, ChristenUnie en D66 besparen elk 2,75 miljard euro, in alle gevallen het meeste op het lokaal bestuur;
3. De PvdA schrapt 3 miljard euro: 1,25 miljard op het rijksambtenarenapparaat, het overige op decentrale overheden;
4. Het CDA bezuinigt eveneens 3 miljard euro, waarvan 1 miljard op het ambtenarenapparaat van het Rijk en de zbo’s en 1,75 miljard op lokaal bestuur, deels via loonmatiging;
5. De PVV bespaart 3,25 miljard euro, waarvan 1,25 miljard op het ambtenarenapparaat van het Rijk en 1,75 miljard op de lokale overheden;
6. De VVD bezuinigt met 3,5 miljard euro het meest, gelijkelijk verdeeld over Rijk en lagere overheden.

 

Minder geld voor wegen

 

De aanleg van nieuwe autowegen staat ter discussie. CDA, VVD en PVV zijn de enige partijen die fors willen investeren in weginfrastructuur. Het CDA noemt in zijn verkiezingsprogramma, als enige, een aantal concrete projecten dat aangepakt zou moeten worden. Wel gaat voor de christen-democraten ‘optimaliseren en benutting van de huidige infrastructuur vóór uitbreiding’.

 

VVD en PVV laten dergelijke nuanceringen achterwege. De VVD wil voor uitbreiding van het weggennet 500 miljoen euro extra uittrekken. ‘Op dit moment is slechts 2 procent van onze oppervlakte bestemd voor infrastructuur. Als de belangrijkste knelpunten worden aangepakt, komt daar slechts een fractie bij’, stellen de liberalen. De PVV is baas boven baas, en wil 2 miljard euro extra steken in nieuwe wegen en wegverbredingen: ‘Nederland staat stil in de file. Dat schaadt de economie. Het aantal motorvoertuigen verdubbelde sinds 1992 maar de aanleg van wegen bleef achter. Wij gaan daar iets aan doen.’

 

De SP belooft ‘flessenhalzen in snelwegen’ te zullen aanpakken. Andere partijen zijn terughoudend als het gaat om investeringen in nieuwe wegen. Diverse partijen (PvdA, GL, CU) vinden dat er één budget moet komen voor infrastructuur en ruimte. De ChristenUnie vindt dat geluidswallen ‘bij voorkeur’ groen moeten zijn.

 

Meer agenten, snelle straffen

 

Nagenoeg alle partijen verkondigen stevige standpunten ten aanzien van criminaliteit en overlastgevende jongeren. Veel partijen komen met voorstellen om probleemgezinnen aan te pakken met coaches of begeleiders. Daders en hun ouders moeten aansprakelijk worden gesteld voor veroorzaakte schade, stra en moet sneller en effectiever (bijvoorbeeld: scooter afpakken, oppert de ChristenUnie).

 

Over coffeeshops wordt heel uiteenlopend gedacht. Het CDA wil afbouwen, de ChristenUnie pleit voor een algeheel blowverbod op straat en in de publieke ruimte. De PVV wil coffeeshops weg hebben bij scholen, de VVD wil ze weren uit woonwijken en bij overlast onmiddellijk sluiten. De PvdA daarentegen ziet coffeeshops het liefst als een normale horecazaak en pleit, net als D66, voor gereguleerde teelt.

 

Nagenoeg alle fracties willen uitbreiding van de politiesterkte, en vooral extra inzet van wijkagenten, dicht bij de burgers. De SP noemt 1500 extra agenten, de VVD 3500, de PVV zelfs 10 duizend. D66 wil extra politie-inzet ’s avonds. GroenLinks hoopt met administratief personeel agenten vrij te maken voor het wijkwerk. De PVV pleit voor één politie, en één ministerie van Veiligheid. De VVD wil politie en marechaussee samenvoegen tot één landelijk korps, onder één minister die ook het OM aanstuurt.

 

Het CDA pleit voor een ‘strafdienstplicht’ voor jongeren van 14-24 jaar, eventueel in combinatie met nachtdetentie en leerstraf. Justitiegegevens moeten worden gekoppeld aan andere overheidsbestanden, zodat iemand met een openstaande boete niet zomaar een paspoort, rijbewijs of bouwvergunning kan aanvragen. Boetes moeten, als het aan de SP, de CU en D66 ligt, inkomensafhankelijk worden gemaakt.

 

Jeugdzorg anders

 

Alle partijen zijn het erover eens dat de jeugdzorg anders moet worden ingericht en dat gemeenten een grotere rol moeten gaan spelen. De ChristenUnie van minister voor Jeugd en Gezin André Rouvoet, wil dat de indicatiestelling via het provinciale Bureau Jeugdzorg vervalt.

 

‘Geef gemeenten meer verantwoordelijkheid voor de financiering van zowel de eerste als de tweedelijns-jeugdhulpverlening (..). Voorwaarde hiervoor is dat gemeenten hun eerstelijn op orde hebben en voldoende deskundigheid en bestuurskracht hebben. Samenwerking op de schaal van de GGD-regio’s ligt voor de hand.’

 

Multiprobleemgezinnen krijgen als het aan de CU ligt één stevige figuur toegewezen. Die is zelf hulpverlener of beoordeelt welke hulp nodig is en bewaakt de samenhang. Jeugdbeschermingstaken (gezinsvoogdij) en reclassering blijven apart van de Centra voor Jeugd en Gezin, als het aan de CU ligt. De andere partijen zijn meer algemeen in hun wensen. De VVD vindt dat meer energie moet worden gestoken in preventie. De regie moet liggen bij gemeenten, die vrij moeten zijn in hun organisatiewijze. Doel: maatwerk.

 

Het CDA pleit voor een sterke vereenvoudiging van het stelsel voor jeugdzorg en voor bundeling van financiering. Bestuurlijke verantwoordelijkheid voor lichtere vormen van jeugdzorg moet bij gemeenten komen te liggen; zware, meer gespecialiseerde hulp zal bovengemeentelijk moeten worden georganiseerd.

 

De PvdA wil dat alle vrijwillige jeugdzorg naar gemeenten gaat. Ook D66 vindt dat taken van het Centrum voor Jeugd en Gezin en een deel van de taken van Bureau Jeugdzorg – de vrijwillige jeugdzorg – onder regie van de gemeente moeten komen te liggen. ‘Dat geldt ook voor de provinciaal gefinancierde jeugdzorg en de AWBZ-gefinancierde jeugdzorg.’

 

GroenLinks wil jeugdzorg ‘dichtbij’ organiseren met een regierol voor de gemeenten en ook bundeling van financieringsstromen. De PVV is het beknopst: Geen Centra voor Jeugd en Gezin, dat is een extra en overbodige laag. De SP, tot slot, meent dat nergens het falen van de politiek zo duidelijk is als in de jeugdzorg. De oplossing, naast allerlei praktische maatregelen: Jeugdzorg gaat waar mogelijk naar de gemeenten.

 

Veel aandacht voor krimp

 

Vrijwel alle politieke partijen besteden in hun verkiezingsprogramma aandacht aan de bevolkingskrimp. CDA, PvdA, SP, ChristenUnie en GroenLinks stellen geld in het vooruitzicht om de bevolkingsdaling in goede banen te leiden. CDA en PvdA vinden dat bij de verdeling van het Gemeentefonds krimpgemeenten extra geld moeten krijgen.

 

Het CDA, dat daarnaast ook pleit voor een tijdelijke extra krimp-uitkering, vindt eveneens dat de structuur van gemeenten moet meewegen bij het vaststellen van de hoogte van de uitkering uit het Gemeentefonds. Dit moet voordelig uitpakken voor plattelandsgemeenten. De ChristenUnie vindt dat ook bij de verdeling van het Provinciefonds krimp een rol moet spelen.

 

Bijna alle partijen dringen aan op behoud van voorzieningen in krimpregio’s. Volgens de VVD moeten ‘nieuwe economische motoren en slimme manieren’ worden bedacht om dit voor elkaar te krijgen. De SP schrijft: ‘Van winkelbedrijven en banken die veel geld verdienen in dichtbevolkte gebieden, vragen we om ook op het dunner bevolkte platteland redelijke voorzieningen aan te bieden.’

 

De PvdA vindt dat rijke corporaties armere corporaties financieel moeten steunen: ‘We vervangen de Vogelaarhe ng door een heffing waarmee geld wordt overgeheveld van rijke naar armere corporaties, mogelijk in de prachtwijken of in krimpregio’s.’

 

'Werken of wegwezen'

 

De inburgering moet minder vrijblijvend worden ingericht, en van immigranten mag meer inspanning worden geëist om een bijdrage aan de samenleving te leveren. De drempel tot sociale voorzieningen moet fl ink worden verhoogd. Dat is de rode draad in de meeste verkiezingsprogramma’s op het thema ‘integratie’.

 

Diverse partijen willen het spreken van de Nederlandse taal als voorwaarde stellen voor het verkrijgen van bijstand, en ze pleiten voor het zelf betalen van de cursussen. Zelfstandige verblijfsvergunningen worden pas verleend na 5 of 10 jaar, opperen meerdere partijen. GroenLinks wil die periode juist verkorten tot 2 jaar. Als het aan de PVV ligt krijgen immigranten pas een uitkering als ze 10 jaar in Nederland wonen en werken: ‘Voor vreemdelingen geldt: werken of wegwezen. Geen baan = geen plaats in Nederland’.

 

Ook de VVD vindt dat nieuwkomers pas na 10 jaar recht hebben op bijstand, en alleen als ze Nederlands spreken. De liberalen pleiten voor een ‘rijbewijs-model’ voor de inburgering: het examen Nederlandse taal zelf betalen en zelf inkopen. De SP wil de marktwerking in de inburgering beeindigen en de onderwijsinspectie moet gaan toezien op de kwaliteit. Boven 55 jaar geldt geen verplichting meer.

 

De ChristenUnie wil het Nederlands consequent aanhouden als voertaal voor overheidsdiensten. Wie vertaling nodig heeft, zorgt daar in eigen kring voor of betaalt zelf een tolk. Het integratiebeleid is volgens de christenen teveel ‘versmald tot islambeleid dat via de moskee wordt uitgevoerd’. In elke provincie moet een permanente kleinschalige opvang komen voor uitgeprocedeerde asielzoekers, vindt de CU.

 

Meerderheid: 65 wordt 67

 

De AOW-leeftijd gaat in de meeste plannen omhoog. Het CDA wil een gefaseerde verhoging naar 66 jaar per 2015 en naar 67 jaar per 2020. De PvdA kiest voor een verhoging naar 66 jaar in 2020 en naar 67 jaar in 2025. De fiscaal relevante pensioengerechtigde leeftijd volgt deze verhoging. De VVD en D66 kiezen voor jaarlijkse stappen.

 

De VVD wil de AOW-leeftijd vanaf 2011 jaarlijks met 2 maanden verhogen. Die is in 2023 dan 67 jaar. De leeftijd voor aanvullende pensioenen wordt eveneens stapsgewijs verhoogd naar 67 jaar. D66 kiest voor versneld (met 2 maanden per jaar) verhogen naar 67 jaar, met gelijktijdige aanpassing van de fiscale behandeling van aanvullende pensioenen.

 

De ChristenUnie wil eveneens een periodieke verhoging naar 67 jaar: vanaf 2015 de eerste 6 jaar met 1 maand, daarna ieder jaar met 2 maanden. GroenLinks wil dat mensen die jong zijn gaan werken, voor hun 65ste met pensioen kunnen. De SP houdt vast aan de huidige AOW-leeftijd: 65 blijft 65. Vervroegd uittreden blijft mogelijk. Werknemers krijgen recht om na hun 65ste door te werken, met dezelfde rechten en plichten als andere werknemers, aldus de SP. Ook de PVV wil behoud van de AOW op 65-jarige leeftijd.

 

De WW-duur wordt in veel plannen verkort. CDA: maximaal 1 jaar. D66: maximaal 1 jaar, maar in de eerste 6 maanden een hogere uitkering dan nu. VVD: een hogere uitkering en kortere duur. GroenLinks: verhoging naar 90 procent van het laatstverdiende loon in het eerste half jaar en 80 procent in het tweede half jaar. Maximale WW-duur is 1 jaar en het dagloon wordt gemaximeerd op een modaal salaris. Flexwerkers krijgen sneller toegang tot WW.

 

ChristenUnie: de WW-premie voor werkgevers wordt verlaagd. Daarvoor in de plaats zullen werkgevers het loon van werknemers doorbetalen bij werkloosheid. Afhankelijk van het arbeidsverleden voor maximaal 6 maanden. Na poortwachterstoets volgt een publieke WW. SP: tegen verkorting WW-duur. Het ontslagrecht wordt door enkele partijen aangepakt. D66 wil dat de arbeidsovereenkomst zonder tussenkomst van derden kan worden ontbonden. De preventieve toets bij UWV Werkbedrijf kan volgens D66 weg.

 

Het CDA wil een eenduidige regeling met gemaximeerde vergoeding en rechterlijke toets. Ook GroenLinks wil een eenduidig ontslagrecht en bovendien korte procedures. SP en PVV willen dat er niet wordt gemorreld aan de ontslagbescherming.

 

Dure re-integratie moet anders

 

De dure re-integratie van werkzoekenden staat ter discussie. D66 wil de re-integratiegelden en loonkostensubsidies voor een deel schrappen, omdat veel re-integratiegelden en subsidies nauwelijks helpen bij de begeleiding van mensen naar werk. De PVV wil de re-integratietrajecten helemaal stoppen. Het werkt niet en het kost miljarden, stelt de PVV.

 

Ook de SP acht de grootschalige, commerciële re-integratiebedrijven een geldverslindende flop. Marktwerking in de re-integratie moet worden teruggedraaid. Niet winst maken maar werk bieden moet centraal staan. De UWV wordt opgeheven en de taken vallen toe aan gemeenten, aldus de SP.

 

Het CDA gunt gemeenten de bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor het Werkbedrijf, de sociale werkvoorziening en de Wet werk en bijstand. Werkbedrijf en gemeenten in de regio zijn de spil in de arbeidsbemiddeling en re-integratie op maat.

 

Re-integratiebedrijven moeten worden ingezet voor moeilijk plaatsbaren, zo wil het CDA. Alle re-integratietaken vallen aan gemeente toe, vindt de VVD. Zolang de effectiviteit van re-integratiebeleid niet is aangetoond, worden re-integratietrajecten alleen nog opgezet voor bijzondere doelgroepen, zoals arbeidsgehandicapten.

 

Het UWV als uitkeringsinstantie wordt opgeheven. De keuringen van het UWV blijven wel in stand, aldus de VVD. Volgens de ChristenUnie moeten re-integratietrajecten uitzicht bieden op minimaal 1 jaar werk, en moet er meer worden gewerkt met no cure, less pay-contracten.

 

Auteurs: Sjors van Beek, Hans Bekkers, Henk Bouwmans, Rob Edens, Barry van Heijningen en Boudewijn Warbroek.