Minachting van de rechter moet worden bestraft

De uitspraak van 9 december 2016 van de rechtbank Den Haag in de strafzaak tegen de politicus Wilders laat zien dat een belangrijk onderdeel van onze democratische rechtsstaat, de scheiding der machten, tegelijkertijd springlevend en hard aan versterking toe is.

Springlevend omdat blijkt dat onze rechterlijke macht in staat is om ons allemaal in te scherpen hoe het werkelijk zit met de vrijheid van meningsuiting, zelfs indien het gaat om de uiting van een politicus en volksvertegenwoordiger. Zelfs indien dat een opvatting is die kennelijk door velen wordt gedeeld. Ook een democratisch verkozen volksvertegenwoordiger staat niet boven de wet, aldus terecht de rechtbank.

Inderdaad, de vrijheid van meningsuiting is meer dan ooit één van de fundamenten van onze democratische samenleving. En die samenleving kenmerkt zich inderdaad door pluralisme, tolerantie en ruimdenkendheid . Er moet dan ook ruimte zijn voor het uitdragen van informatie, denkbeelden en opvattingen die de Staat of een groot deel van de bevolking choqueren, kwetsen of verontrusten.

Dat heeft echter nooit betekend, en het zal ook nooit kunnen betekenen dat aan de uitoefening van deze vrijheid geen beperkingen kunnen worden gesteld ter bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Het veelgehoorde mantra dat de vrijheid van meningsuiting betekent dat alles mag en moet kunnen worden gezegd, is dan ook onjuist. Gelukkig maar. Dat betekent natuurlijk niet dat er geen discussie mogelijk is over de exacte grenzen van deze fundamentele vrijheid. In de loop der tijd veranderen die ook. Dat betekent dan ook dat  deze grenzen actief ter discussie gesteld mogen of kunnen worden. Een ieder, ook een politicus, die deze grenzen opzoekt, moet zich er niet over verbazen dat op enig moment wordt geoordeeld dat deze blijken te zijn overschreden.   

Geheel terecht benadrukte de rechtbank dat er maar één maatstaf om vast te stellen of de – overigens ruime – grenzen van de vrijheid van meningsuiting zijn geschonden. Dat is het recht. En dat geldt net zo hard voor een politicus, welke dan ook.  ‘Niets meer en niets minder.’
 

De reactie van Wilders in sociale media en elders op deze uitspraak van de rechtbank past niet bij zijn rol als volksvertegenwoordiger en publieke figuur  in onze democratische rechtstaat. Onafhankelijke rechtspraak is een essentieel onderdeel van die rechtsstaat, en die behoort door elke politicus van ongeacht welke politieke kleur te worden gerespecteerd en te vuur en te zwaard te worden verdedigd. Het is een belangrijke ongeschreven regel dat de staatsmachten elkaars rol respecteren. Deze regel wordt echter steeds vaker en zwaarder geschonden door zowel de uitvoerende macht als de volksvertegenwoordiging. Het gedrag van de politicus Wilders staat echter niet op zichzelf. Er zijn meer volksvertegenwoordigers of bewindslieden die zich zo nu en dan laatdunkend over de rechter of een rechterlijk oordeel uitlaten. Het evenwicht tussen de machten is ten nadele van de onafhankelijke rechtspraak verstoord geraakt, en dient wat mij betreft te worden hersteld. Een van de noodzakelijke maatregelen is strafbaar stellen van dit gedrag. Rechtspraakschennis, of minachting van de rechtspraak dient als misdrijf te worden bestraft, omdat zo’n gedrag onze democratische rechtsstaat aantast. 
 

Dit is echter niet genoeg om de evenwicht der machten te herstellen. Het verbod aan de rechter om wetgeving aan de Grondwet te toetsen betekent dat de volksvertegenwoordiging in onze rechtsstaat bewaakster van de grondwettigheid van haar handelen  is. Zij lijkt deze belangrijke rol onder invloed van peilingen en andere politieke beweegredenen in afnemende mate werkelijk serieus te nemen, en daarom moet die taak bij de rechterlijke macht worden neergelegd om het evenwicht tussen de staatsmachten te versterken.

Oswald Jansen, hoogleraar Europees bestuursrecht en openbaar bestuur Universiteit Maastricht