Omstreden hulptroepen

Ruim 5.300 burgerraadsleden zijn naast zo’n 8.900 raadsleden in gemeentehuizen actief. ‘Het mag een onsje min der’, vindt de een. Juist niet, stelt de ander. ‘Het is een prima manier om mensen te laten kennismaken met de politiek.’ Over plussen en minnen van de inzet van niet-raadsleden lopen de meningen uiteen.

Meningen over nut burgerraadsleden lopen sterk uiteen

Gemeenteraden zijn vrij om niet-raadsleden in te schakelen bij het politieke handwerk. Daar wordt volop gebruik van gemaakt, al zijn de verschillen tussen gemeenten groot. Een aantal gemeenten heeft er geen enkele, zoals Olst-Wijhe, Haarlemmermeer en Leerdam. In andere gemeenten ontstijgt het aantal burgerraadsleden ruimschoots het aantal gekozen raadsleden, zoals in Nuth, Cuijk, Echt-Susteren en Schagen. Maar niet iedereen is daar even enthousiast over. De meningen over nut, noodzaak en meerwaarde van burgerraadsleden zijn verdeeld.

Talentontwikkeling
Gevraagd naar de meerwaarde van de inzet van burgerraadsleden noemt griffier Piet Boyen van ‘koploper’ Nuth (drie burgerraadsleden per raadslid, zie kader) de kweekvijverfunctie en het efficiënt behandelen van alle raadsstukken op één avond. Sinds 2006 kent Nuth geen commissievergaderingen meer, maar rondetafelgesprekken. ‘De fracties zien dit als dé voorbereiding op de raadsvergadering voor hun fractie. Talenten kunnen zich, door mee te praten, ontwikkelen. Ook kunnen de fracties en leden van de rondetafelgesprekken zich specialiseren.

Niet iedereen hoeft dan alles te doen.’ Jan Waltmans is raadslid voor Burger Belangen Nuth, een van de acht fracties die burgerraadsleden inzet. ‘Om nieuwe, potentiële raadsleden klaar te stomen voor het raadslidmaatschap en de werkdruk te verminderen’, zo laat hij weten. De inzet van burgerraadsleden is ‘noodzakelijk voor kleine fracties bij parallel vergaderen, het is een kweekvijver voor toekomstige raadsleden en het ontlast raadsleden bij hun raadswerk’, stelt ook Hans Peet, raadsgriffier in Deventer. Zijn raad telt 37 raadsleden en 28 opvolgers, zoals ze in Deventer worden genoemd. In Gouda zijn op 35 raadsleden 13 burgerraadsleden actief, waaronder Johan Veld (PvdA).

‘In de raad is gekozen voor twee burgerraadsleden per fractie omdat het allemaal nogal veel werk is en de kleinere fracties zeker extra steun kunnen gebruiken. Mijn partij koos voor burgerraadsleden omdat de fractie kleiner is geworden (van 7 naar 5) en er veel jongeren in zitten. Ik ben burgerraadslid geworden om op deze manier betrokken te blijven bij de lokale politiek.’ Hij is voor de sociaal-democraten het enige burgerraadslid, zit niet in een vaste commissie, maar verricht hand- en spandiensten voor de fractie. Als een fractielid niet kan vergaderen, valt hij weleens in als spreker. Veld was in de vorige periode raadslid voor de PvdA en hoopt straks weer op een nieuwe kans.

Politiek bedrijven
Een van de criticasters is Govert Schermers, afdelingshoofd bedrijfsvoering en concerncontroller van de gemeente Gennep. Hij inventariseerde deze zomer het aantal burgerraadsleden in Nederland. ‘Mijn grootste bezwaar is dat burgerraadsleden politiek bedrijven terwijl ze niet rechtstreeks gekozen zijn.’ Daarnaast kleven er in zijn optiek een aantal praktische bezwaren aan, zoals de onkostenvergoeding die, zeker met veel burgerraadsleden, behoorlijk kan oplopen.

Evenals Schermers noemen ook Peet (Deventer) en raadsgriffier Bart Duursema (Olst-Wijhe) het ontbreken van die democratische legitimatie als nadeel. ‘De gekozen raadsleden hebben een mandaat van de kiezer; aan hen leggen ze verantwoording af’, aldus Duursema. De vergaderstructuur van Olst-Wijhe is de belangrijkste reden waarom daar helemaal geen burgerraadsleden worden ingezet, stelt Duursema. ‘Wij kennen alleen plenaire raadsvergaderingen.’ Die zijn wel in drieën opgesplitst: informerend, opiniërend en besluitvormend. ‘Het voordeel is dat iedereen alles meekrijgt; ieder raadslid heeft hetzelfde informatieniveau.’

Griffier Theo Pierik (Stein) deelt het bezwaar van het ontbreken van democratische legitimiteit niet. ‘Daar mag je wat mij betreft ruimhartig in zijn. Fracties mogen een kring van mensen om zich heen verzamelen; daar heb ik geen principieel bezwaar tegen. We willen immers dat de politiek wortels in de lokale samenleving heeft. De politieke besluitvorming gebeurt uiteindelijk door de raadsleden zelf.’

Wel ervaart Pierik andere nadelen. ‘Ik zie toch te veel dat burgerraadsleden gaten vullen. Ik snap dat fracties mensen nodig hebben, maar neem dan een paar goede in plaats van veel mensen die minder van waarde zijn.’

De raad van Stein telt 21 raadsleden en 60 burgerraadsleden. De griffier stelt dat de inhoudelijke bijdrage van veel burgerraadsleden nihil is. ‘Sommige mensen heb ik nog nooit hun mond open zien doen. Zij weten ook vaak helemaal niet waarover het gaat; dat is bijna gênant. Wat mij betreft mag het wel een onsje minder.’ Mogelijk gaat er binnenkort in Stein het een en ander veranderen. ‘We voeren een discussie over de vergaderstructuur; daarin zal dit aspect worden meegenomen. Wij hebben nu vijf commissies; wat veel voor een gemeente met onze omvang.’

Herkenbaarheid
Ook de herkenbaarheid van raadsleden is bij veel griffiers een zorgpunt, noteerde Schermers bij zijn inventarisatie. Hij deelt die zorgen. ‘In Gennep werden de afgelopen jaar zes jaar 33 commissieleden vervangen. De doorstroom en steeds wisselende samenstelling van de commissieleden doet de herkenbaarheid geen goed. De burger heeft daarmee ook minder helder wie er nu voor hem of haar volksvertegenwoordiger is, en in welke vorm.’

Bestuurskundige Julien van Ostaaijen (Universiteit van Tilburg) deelt die zorgen niet. ‘Die herkenbaarheid is toch al niet groot. Het is in potentie zelfs een mogelijkheid om die herkenbaarheid te vergroten. Raadsleden krijgen, als burgerraadsleden commissievergaderingen bijwonen, meer tijd om naar buiten te gaan, om met burgers en belangenorganisaties in gesprek te gaan.’

‘Dat burgerraadsleden niet rechtstreeks gekozen zijn, zie ik niet als een probleem’, stelt Van Ostaaijen. ‘Zij hebben andere taken en bevoegdheden dan raadsleden, die uiteindelijk in de raad over voorstellen stemmen. De democratie wordt daarnaast meer dan een representatieve democratie, met vele tussenvormen. Dit is een van de tussenvormen.’

In de papieren
De inzet van burgerraadsleden kan flink in de papieren lopen, berekende Schermers. Volgens hem zijn gemeenten gezamenlijk jaarlijks ongeveer tussen de drie en vier miljoen euro kwijt. ‘Elk burgerraadslid ontvangt – afhankelijk van de omvang van de gemeente – tussen de 57 en 151 euro per vergadering. De meeste gemeenteraden vergaderen inclusief hun commissiebestel maandelijks. Deze kosten staan los van eventuele voorzieningen als een tablet, computer en internetaansluiting.’ Gemeenten gaan heel wisselend om met een vergoeding voor burgerraadsleden, blijkt uit navraag bij een aantal gemeenten. In Stein krijgen burgerraadsleden 70 euro per bijgewoonde vergadering. Er is bewust gekozen om hen geen tablet te geven.

‘We hebben daar geen geld voor gereserveerd. De burgerraadsleden wisselen om de haverklap’, aldus Pierik. Deventer hanteert ook een vergoeding op basis van aanwezigheid. Nuth is daar zo’n twee jaar geleden van afgestapt. Griffier Boyen: ‘Nu kennen we fractiebudgetten en van daaruit regelt de fractie een soort presentiegeld voor deelname aan de rondetafelgesprekken.’ Bij Burger Belangen Nuth worden de computerkosten van burgerraadsleden vergoed en krijgen ze een ‘kleine persoonlijke vergoeding’, laat raadslid Jan Waltmans weten.

Die kosten zijn inderdaad wel een zorgpunt, vindt bestuurskundige Van Ostaaijen. ‘Ik zou terughoudend zijn in een kostenvergoeding voor burgerraadsleden. Voorkomen moet worden dat je mensen binnenhaalt die het voor het geld doen. Het moet er primair om gaan dat je mensen kennis laat maken met de politiek en dat raadsleden worden ondersteund.’

Werkdruk verminderen
Al met al maakt Van Ostaaijen zich niet druk om die ruim 5.300 burgerraadsleden die nu in gemeenteland actief zijn. Hij vindt het ook niet veel en evenmin een zorgelijke ontwikkeling. ‘Ik heb niet het idee dat grote ingrepen noodzakelijk zijn. Laat burgers vooral iets in de lokale politiek doen, maar let wel op de kosten.’

Hij vindt de voordelen opwegen tegen de nadelen. ‘Het kan de werkdruk van raadsleden verminderen; dat vind ik een belangrijk voordeel. En als ik zie hoe moeilijk het voor politieke partijen is om mensen enthousiast te krijgen voor het raadslidmaatschap, dan is dit een prima manier om mensen te laten kennismaken met de politiek en met alles wat daarbij komt kijken. Als burgerraadslid kun je het politieke vak zo leren. Aan de andere kant zijn we met zijn allen ook op zoek naar vernieuwing. De burgerraadsleden wordt nu geleerd hoe ze op de traditionele manier politiek moeten bedrijven. Maar als je echt wilt vernieuwen, zou je dit eigenlijk anders moeten doen.’

Voorwaarden burgerraadslid
Gemeenteraden kunnen besluiten zogeheten burgerraadsleden (niet-raadsleden) in te schakelen. Verschillende gemeenten hanteren verschillende termen voor deze ondersteuners, zoals duo-burgerlidmaatschap, steunfractielid of burgerlid. In verordeningen of reglementen van orde worden vaak nadere voorwaarden gesteld, zoals het maximum aantal burgerraadsleden per fractie (Deventer 4, Nuth 10, Stein, 3). Veel voorkomende voorwaarde is tevens dat de functie alleen kan worden vervuld door inwoners die bij de laatste raadsverkiezingen voor de betreffende partij op de kieslijst stonden. Burgerraadsleden hebben geen stemrecht en geen zitting in de raadsvergaderingen.