Benoemde burgemeester blijft ongemoeid

De overheid moet een baken van betrouwbaarheid voor alle Nederlander zijn. Burgers krijgen meer zeggenschap door een ander kiesstelsel en versterking van grondrechten door een constitutioneel hof. En een gekozen burgemeester komt er deze kabinetsperiode niet. Dat is wat de vier partijen die een hoofdlijnenakkoord hebben gesloten, beogen op het gebied van ‘goed bestuur en rechtsstaat’.

Burger vertrouwen

Onder dat kopje staat een trits maatregelen waar het NSC-verkiezingsprogramma duidelijk in valt waar te nemen. De parlementaire enquêtes naar de toeslagenaffaire en het aardbevingsdossier in Groningen laten zien dat het 'zo weer kan gebeuren' dat de overheid burgers onrecht aandoet. Het vertrouwen van burgers in politiek en overheid is ‘ernstig geschaad’. ‘Herstel is nodig en urgent.’ De overheid moet de burger vertrouwen ‘en gebruik blijven maken van de hardwerkende, deskundige professionals met hart voor de publieke zaak in al onze overheidsorganisaties’.

Regionale band

Volgens de vier partijen vergt goed bestuur stabiliteit en betrouwbaarheid. Op basis daarvan komt er een agenda voor vernieuwing van de democratie, de rechtsstaat, het bestuur en de controle daarop. Nog dit jaar moet een wetsvoorstel worden ingediend dat de invoering van een nieuw kiesstelsel voor de Tweede Kamer mogelijk maakt ‘ter versterking van de regionale band tussen kiezers en gekozenen’. Ook wordt een grondwetsherzieningsvoorstel ingediend om het schrappen van het toetsingsverbod voor elkaar te krijgen net als de invoering van een grondwettelijk (constitutioneel) hof dat wetten toetst aan de Grondwet.

Geen gekozen burgemeester

Voor het decentraal bestuur is van belang dat de partijen de benoemde burgemeester ongemoeid willen laten. Verder willen de partijen dat rijk, gemeenten, provincies en waterschappen adequaat en zelfstandig als democratisch gelegitimeerde overheidsorganen moeten kunnen functioneren. Medeoverheden moeten vroegtijdig worden betrokken bij voorbereiding van beleid en wetgeving. De wetgever hakt de knopen door. ‘Grote opgaven zoals wonen, bestaanszekerheid en de energietransitie moeten in gezamenlijkheid worden opgepakt.’ Goed bestuur is ook ‘het nakomen van afspraken en een stabiel en voorspelbaar overheidsbeleid, ook voor het vestigingsklimaat’.

Meer bescherming klokkenluiders

Bestaande regiodeals moeten in overleg met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en decentrale overheden worden uitgebouwd tot strategische investeringsagenda’s met afspraken over wonen, bereikbaarheid, onderwijs en economie. Gezamenlijke programma’s als het ‘Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid’ en ‘Elke Regio Telt’ worden voortgezet. Daarnaast willen de vier partijen onderzoeken of en hoe zij ‘nadere vereisten’ kunnen stellen aan de representativiteit van belangenorganisaties met een ideëel doel. Verder moet er een 'recht op vergissen' komen, wordt bescherming van klokkenluiders versterkt en komt er een evaluatie van de uitvoering en de hiermee gemoeide kosten van de Wet Open Overheid (Woo). De overheidsarchieven worden op orde gebracht door de Archiefwet te ‘moderniseren’.

Roulatie bestuursdienst hervormd

Ondanks de aangekondigde bezuinigingen op het ambtenarenapparaat van de rijksoverheid, moet de bereikbaarheid van overheidsorganisaties voor burgers omhoog, ‘onder meer door daadwerkelijke verruiming van de mogelijkheden, tijden en locaties voor contacten in persoon, meer tijdig en adequaat telefonisch contact en grotere beschikbaarheid van hulp bij digitaal contact’. Bestaande niet-digitale communicatie door de overheid met burgers wordt gehandhaafd. De rijksdienst zou aantoonbaar meer moeten inzetten op vakmanschap, kennis, uitvoering en burgerperspectief en de werving voor en roulatie bij de algemene bestuursdienst worden ‘in deze context hervormd’.

Realistische balans

Volgens de VNG biedt het hoofdlijnenakkoord ‘een goede basis voor het verdere gesprek met het nieuwe kabinet’. Voorzitter Sharon Dijksma ziet nog wel ‘werk aan de winkel’ na deze eerste stap, namelijk: de nadere uitwerking. Voor gemeenten is uitvoerbaarheid daarbij heel belangrijk. De naderende grote uitdagingen vragen om daadkracht en saamhorigheid tussen overheden, vervolgt Dijksma. Hoewel de VNG de hand reikt aan het nieuwe kabinet om samen aan een ‘uitvoerbare uitwerking’ van de ambities te werken, is wel een ‘realistische balans tussen taken en middelen noodzakelijk’. Vragen zijn er over de uitvoerbaarheid van asiel- en migratievoorstellen en zorgen over de effecten ervan op straat. Nader overleg is sowieso nodig over de te nemen ‘financiële hobbel’: de taken van en middelen voor gemeenten zijn nu nog onvoldoende in balans.

Onafhankelijke burgemeester 'meer dan relevant'

Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters is blij met het voornemen van de partijen om niet aan de aanstellingswijze van de burgemeester te sleutelen, reageert directeur Hilde Westera. ‘Juist in deze politiek-dynamische tijd is een onafhankelijke burgemeester en behoud van de gemeenteraad als hoogste orgaan meer dan relevant.’ De Wethoudersvereniging stelt in reactie op het akkoord dat de formerende partijen zeggen in te willen zetten op de overheid en goed bestuur. ‘Zij willen gemeenten in staat stellen om adequaat en zelfstandig als democratisch gelegitimeerde overheidsorganen te functioneren. Maar wat wij zien is dat er vooral op gemeenten wordt bezuinigd en de eigen ruimte om financiële ruimte te creëren (OZB) uit handen worden geslagen. Hiermee gaan de partijen voorbij aan de bestuurlijke verhouding dat gemeenteraden prima in staat zijn om zelf te oordelen wel lokaal financieel beleid nodig is’, aldus Axel Boomgaars voorzitter van de Wethoudersvereniging (WHV).

Ondersteuning van wethouders

De wethouders juichen van harte toe dat het akkoord spreekt over het ondersteunen van Tweede Kamerleden in hun werk. ‘Maar voor goed lokaal bestuur zou het wenselijk zijn deze lijn door te trekken naar de ondersteuning van wethouders. Zonder wethouders, als lokale uitvoerders van veel rijksbeleid, is dit kabinet nergens’, valt WHV-directeur Jeroen van Gool hem bij. ‘Wat zij in Den Haag ook verzinnen, wethouders moeten het oppakken.’ Wethouders verwachten van het kabinet dat ze meer gelijkwaardigheid aanbrengen in bestuurlijke en financiële verhoudingen, die passend zijn met de uitdagingen waar gemeenten voor staan. ‘De energietransitie, vluchtelingenopvang, woningbouwopgave, veiligheid en stikstofaanpak staat en valt met een goed toegeruste lokale overheid en wethouders die verantwoordelijkheid voor de uitvoering dragen’, aldus Boomgaars.