‘Ik ben een beter politicus geworden’

Mark Verheijen is terug. Sinds begin dit jaar is hij waarnemer in Etten-Leur. De gemeenteraad maalde niet om zijn eerdere gedwongen aftreden als Kamerlid. ‘Dan realiseer je je dat je meer met jezelf bezig bent dan anderen met jou.’

Mark Verheijen presenteert in het voorjaar van 2016 zijn biografie van Harm van Riel, de kleurrijke grand old man van de VVD, met zijn onafscheidelijke Huifkar-sigaren, bolhoed, slobberpakken en horlogeketting. Verheijen is even uit de gratie nadat hij moest opstappen als Kamerlid over declaraties als gedeputeerde in Limburg, maar níet bij die andere grand old man: Hans Wiegel. ‘Ik hoop dat Mark zijn politiek-bestuurlijke leven weer kan oppakken’, zegt Wiegel als hij de biografie in ontvangst neemt.

Begin dit jaar gaat Wiegels wens in vervulling: de Limburger Verheijen (46) wordt waarnemend burgemeester in het Brabantse Etten-Leur. ‘Ik ben nog steeds goed bevriend met Hans Wiegel. Ik rij regelmatig naar Friesland. Een dag na mijn benoeming hing hij aan de telefoon om mij te feliciteren’, straalt hij.

Verheijen stapte in februari 2015 op als Tweede Kamerlid nadat ophef was ontstaan over declaraties die hij een paar jaar eerder had ingediend als gedeputeerde in Limburg. De provincie vond dat er niets aan de hand was, en ook de VVD steunde haar veelbelovende Kamerlid, maar toen de integriteitscommissie van de partij oordeelde dat ‘de heer Mark Verheijen handelde in strijd met het integriteitskader van de VVD’, was het gebeurd met de koopman. (Een half jaar later concludeerde de VVD dat hij de partijregels toch niet had overtreden.)

Verheijen: ‘In dat eerste jaar liepen er allerlei onderzoeken, en daar kwam niet zoveel uit. Dus ik dacht: waarom zou ik niet kunnen terugkeren in het openbaar bestuur? Ik moet bekennen dat dat moeilijker was dan ik ooit had kunnen denken. De kunst is om daar niet zuur over te doen en bitter te worden. Niemand heeft boodschap aan jouw verhaal dat jóu onrecht is aangedaan.’

Rondje

‘Ik ging schijnbaar te vroeg op zoek naar iets nieuws in het bestuur’, concludeert Verheijen in Brasserie Tartaar aan het Raadhuisplein in Etten-Leur. ‘Het maakt niet uit wat er uit die onderzoeken komt, uiteindelijk staat er toch gewoon een kruisje achter je naam. Ik ben toen als zelfstandig ondernemer aan de slag gegaan.

En dat was uiteindelijk heel goed. Ik ben door mijn aftreden een beter politicus geworden, en misschien wel een beter mens. Ik zit deze maand 25 jaar in de politiek, en dan zie je toch maar een deel van de werkelijkheid. Ik heb heel veel voor de industrie gedaan, vooral rond het thema klimaat. Een héél andere wereld. Ik dacht af en toe wel: ik wil terug naar het openbaar bestuur, maar ik heb mij enorm vermaakt in de private sector. Ik heb een kijkje kunnen nemen in de bestuurskamers van de grote bedrijven in Nederland én heel veel gezien bij de ministeries. Dat was een wereld die ik niet van binnen kende. Het gaf mij ook voldoening dat ik kennelijk mijn eigen geld kon verdienen, want dat is toch je angst als je opstapt: en nu?’

Verheijen merkt gaandeweg dat het kruisje achter zijn naam uit beeld raakt. Hij keert in 2018 met 1.088 voorkeursstemmen terug in de gemeenteraad van Venlo, de Noord-Limburgse gemeente waar hij eerder raadslid en wethouder was, en hij schrijft een wekelijkse (politieke) column in De Limburger. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022, waarvoor hij zich niet herkiesbaar heeft gesteld, acht Verheijen de tijd rijp om de politiek-bestuurlijke draad op te pakken. ‘Ik heb allerlei leuke dingen gedaan, ik ben op reis geweest in het land van de Trump-stemmers en heb daar een boek over geschreven: Wij kennen Amerika helemaal niet, maar als je een publiek hart hebt, dan blijft de publieke zaak kriebelen. Je blijft altijd rondkijken.’

Alleen: het kruisje achter zijn naam mag zijn vervaagd, de herinnering aan VVD-politicus Mark Verheijen is dat zo langzamerhand ook. Verheijen: ‘Ik heb de afgelopen jaren van alles binnen de VVD gedaan, maar als je daarbuiten af en toe niet laat weten dat je in de markt bent voor een bestuurlijke functie, dan gebeurt er niets. Je hebt politici die aftreden en het hebben gehad hebben met het openbaar bestuur. Weg van de druk en weg van de schijnwerpers, maar dat was bij mij niet zo. Ik was actief in het bedrijfsleven en was uit beeld en moest mijzelf weer verkopen. Ik heb een rondje gemaakt langs een aantal commissarissen van de koning. Ik heb gewoon mijn vinger opgestoken.’

Dankbaar

Hij vindt eind 2022 een gewillig oor bij commissaris Ina Adema in Den Bosch. ‘Ina dacht: ik zie hem wel in de rol van waarnemend burgemeester, én in Etten-Leur.’ Deze West-Brabantse gemeente met haar 45.000 zielen zou namelijk vanaf 1 januari 2023 zonder kroonbenoemde burgemeester zitten, want Miranda de Vries wilde na zes jaar Geldermalsen en vijf jaar Etten-Leur ‘gewoon weer Miranda zijn’. Verheijen: ‘Ik ben dankbaar dat de commissaris van de koning mij deze kans heeft gegeven. Doorgaans is een waarnemer een oud-burgemeester, maar het is ook een compliment aan Etten-Leur, want de zaken zijn hier op orde. In een gemeente waar heel veel gedoe is geweest, kun je beter een oud-burgemeester neerzetten.’

De fractieleiders in de gemeenteraad van Etten-Leur malen in de eerste gesprekken niet om zijn beladen vertrek uit de Tweede Kamer, acht jaar eerder. Verheijen: ‘Het was helemaal geen onderwerp. Soms maak je dingen zelf groter dan ze zijn. En realiseer je je dat je meer met jezelf bezig bent dan anderen met jou.’ Hij belooft de fractieleiders trouwens meteen niet te zullen solliciteren naar het vaste burgemeesterschap van Etten-Leur. Verheijen: ‘Met een sollicitatie belast je jezelf, want dan heb je eigenlijk een sollicitatieprocedure van acht maanden, én je belast de gemeenteraad. Je zet de raadsleden toch voor het blok. Je bent als waarnemend burgemeester ook niet vrij om te doen en te zeggen wat je moet doen en moet zeggen.’

Verheijen is van alles geweest: raadslid, wethouder, gedeputeerde en Kamerlid, maar het burgemeesterschap heeft hij altijd aanschouwd en in wezen ‘nooit begrepen’. Verheijen: ‘Ik begon in 2006 in Venlo als wethouder toen de jonge Hubert Bruls er net burgemeester was. Een fantastische burgemeester. Ik heb zes jaar enorm leuk met hem gewerkt. Ik was ook locoburgemeester, maar toch, nu ik zelf burgemeester ben weet ik pas écht wat die functie inhoudt. Ik kende Etten-Leur niet en Etten-Leur mij niet, maar vanaf de eerste dag ben je dé burgemeester. Je merkt pas het effect van de dingen die de burgemeester zegt en doet op het moment dat je zélf burgemeester bent. Mensen kijken op een andere manier naar je. Daar komt bij dat je als waarnemer de vrijheid hebt om de mensen een spiegel voor te houden. Wie ben je en aan welke tafels behoort Etten-Leur te zitten? Maak je niet groter, maar maak je zeker niet kleiner.’

Koorddanser

Het moeilijkste van het burgemeesterschap vindt Verheijen het opzetten van zijn verschillende petten. ‘Je bent een koorddanser. Je zit het college voor én je bent voorzitter van de gemeenteraad. Ik had zelf als raadslid, ook de afgelopen vier jaar, toch altijd het gevoel: de burgemeester is 60 procent college en 40 procent raad. Als hij moet kiezen, dan kiest-ie uiteindelijk toch voor het dagelijks bestuur. Ik probeer die valkuil te vermijden en heb het daar ook over met de raadsleden in Etten- Leur. Hoe zien jullie dat nou? En ik ben daar heel eerlijk in: die rol is het ingewikkeldste van het burgemeesterschap. Hoe zet je de raad in positie en hoe maak je het raadslidmaatschap weer aantrekkelijk. Hoe zorg je ervoor dat raadsleden niet na één periode afhaken?’

En dan zit je ook nog met de grotere broek die het rijk aan het aantrekken is. De waarnemend burgemeester: ‘Ik zit zoals gezegd 25 jaar in de politiek en door al die jaren loopt een golfbeweging van een overheid die dan weer meer, en dan weer minder zaken naar zich toetrekt. De rijksoverheid verkeerde nog niet eens zo lang geleden in een identiteitscrisis; taken verdwenen aan de bovenkant naar Europa en aan de onderkant naar de gemeenten. Inmiddels is de rijksoverheid helemaal terug van weggeweest. Je ziet een hernieuwd zelfvertrouwen, dat overigens nergens op is gebaseerd, als je kijkt naar bijvoorbeeld de toeslagenaffaire, aardbevingsschade of de invoering van de Omgevingswet. Toch wil het rijk nu overal de regie naar zich toetrekken.

Denk aan de asielwet, de nieuwe regels rondom jeugdzorg en die hallucinerende tournee van minister De Jonge met zijn die woningdeals. Alsof je met handtekeningen woningen bouwt’. De zelfverzekerdheid van het rijk is niet alleen nergens op gebaseerd, maar schaadt ook het functioneren van het hoogste bestuursorgaan in de gemeente: de raad. ‘Ik heb het als raadslid in Venlo mogen ervaren. Allerlei kerntaken rondom veiligheid, vergunningverlening en handhaving zijn ondergebracht in regionale organisaties en ook andere taken zoals jeugdzorg worden steeds meer geregionaliseerd. Dat doet niet zozeer iets met de rol van de wethouders of de burgemeester, maar wél met de rol van de raad. De regionale energiestrategieën zijn een mooi voorbeeld. Het opwekken van duurzame energie houdt burgers bezig, maar wordt regionaal gestuurd via de regionale energiestrategie. In theorie klopt alles, net als de begrotingen van de gemeenschappelijke regelingen, want de raad geeft wethouders formeel een mandaat om daarmee in te stemmen, maar de raadsleden staan daar in de prakrijk zó ver vanaf.’

Energie

De energie en tijd die een raadslid in het raadswerk steekt, staan in Verheijens ogen vaak in geen verhouding tot de voldoening en het resultaat van al die inspanning. ‘Toen ik in Etten-Leur kwam, heb ik gesprekken gevoerd met raadsleden en gevraagd: waar heb je als raadslid nou de laatste twee maanden energie van gekregen? Waar kijk je met genoegen op terug? Dat zet raadsleden aan het denken. Ik ben begaan met raadsleden. Ik adviseer ze: ga niet zomaar naar bijeenkomsten waar je het verschil niet kunt maken. Hou altijd je doelen voor ogen. Kijk waar je iets kunt veranderen en laat je door niemand – niet door een wethouder en niet door de burgemeester – vertellen dat je ergens níet over gaat. Je gaat over alles. Het allerergste vond ik het om als raadslid van iemand te horen: “Van de begroting is maar een paar procent beïnvloedbaar.” Welnee, 100 procent is beïnvloedbaar.’