Gebarentaaltolk bij iedere raadsvergadering

Toegankelijkheid van informatie voor mensen met een handicap is voor alle overheden een kwestie van vallen en opstaan. In Luxemburg zien ze de gebarentaaltolk als oplossing, in Nederland zeggen ze: begin met ondertitelen. 

Een kwartier tolken in de Luxemburgse gemeenteraad, in de Duitse gebarentaal en dan weer een kwartier uitblazen, en weer aan de bak. Anders is het niet te doen, zegt Lynn Bidaine, de gebarentaaltolk. De gemeenteraad van 27 leden vergadert ongeveer een keer per maand in het rustieke Hôtel de Ville aan de Place Guillaume in het centrum van de hoofdstad van het groothertogdom. Vanwege corona gebeurt dat zonder publiek, maar Lynn Bidaine – of een collega – is standaard wel aanwezig. Voor de livestream en het archief is het belangrijk dat doven in staat zijn te volgen wat er wordt gezegd, vinden ze in Luxemburg. En dat is hard werken voor de tolk.

De gemeenteraad vergadert in het Lëtzebuergisch, wat gebarentaaltolken in de Duitse gebarentaal vertalen. Dat is sinds 2018 de officiële gebarentaal. Luxemburg kent geen eigen gebarentaal, maar de meeste doven in Luxemburg zijn wel de Duitse gebarentaal machtig, aldus Sabrina Colle van Hörgeschädigten Beratung. Deze hulpdienst voor mensen met een gehoorbeperking levert de tolken aan de Luxemburgse gemeenteraad.

Lynn Bidaine beluistert als Luxemburgse tolk de vergadering dus in het Luxemburgs en geeft het dan weer in de Duitse gebarentaal. Die beweging is knap vermoeiend, zegt ze. Bij haar collega gaat het weer anders: ze is Duits en spreekt geen Luxemburgs. Voor haar zit dan een tolk klaar die het Luxemburgs van de raad vertaalt in het Duits zodat ze zich in de Duitse gebarentaal kan uiten. In de stad Luxemburg gebeurt dit al bijna tien jaar; zolang, dat ze er helemaal aan gewend zijn. ‘Ik was eigenlijk geschokt toen ik zag dat het in het Europees Parlement niet gebeurt’, zegt de Groene Luxemburgse Europarlementariër Tilly Metz, die in 2019 de overstap maakte van de Luxemburgse gemeenteraad met haar 27 leden naar het Europees Parlement met 705 leden.

Inclusie

‘De Luxemburgse tolken zijn belangrijk voor de inclusie’, zegt Madeleine Kayser, de beleidsverantwoordelijke voor inclusie van de stad Luxemburg. Over het aantal mensen met een gehoorbeperking bestaan in de stad geen statistieken, zegt Colle. Kayser. ‘Maar als één persoon het al nodig heeft, dan is het de investering waard.’ De investering is bovendien relatief klein, met een budget van 30.000 euro per jaar.

Overigens valt als kanttekening te plaatsen dat de slechthorenden die geen gebarentaal spreken, buiten de boot vallen. De gemeenteraadssessies in het archief worden namelijk niet ondertiteld. Slechthorenden die geen gebarentaal spreken – en die groep is bijvoorbeeld in Nederland tien keer groter dan het aantal gebarentaalgebruikers – moeten zich behelpen met een schriftelijk verslag dat in het Frans en Duits op de site staat. En dat is dan ook niet actueel: de verslagen op de site van de stad Luxemburg vdl.lu zijn op 18 januari bijgewerkt tot 25 oktober 2021. Inmiddels is de raad vijf vergaderingen verder.

Hoe het ook zei, het werken met de gebarentaaltolken in het stadhuis van Luxemburg bij raadsvergaderingen heeft ertoe bijgedragen dat Luxemburg de Accessibility Award van de Europese Unie kreeg toegewezen. Met de prijs is een bedrag gemoeid van 150.000 euro. Wat eveneens punten opleverde voor de Award is dat je als blinde een app kunt instellen die aangeeft of de bus – die in Luxemburg gratis is – op tijd is.

De stad Luxemburg maakt op meer vlakken werk van toegankelijkheid, zegt Madeleine Kayser. Als er aan een weg wordt gewerkt, dan wordt er gekeken of er mensen met een beperking, bijvoorbeeld blindheid, wonen. Die krijgen dan een mobiliteitstrainer die hen helpt. Als ze verhuizen en er is een aanpassing van de weg noodzakelijk, dan kunnen ze bij die trainer aankloppen. Deze beleidsmedewerker heeft bij alle vakdiensten van de gemeente contactpersonen en dan wordt het geregeld. De stad organiseert daarnaast zogeheten Sensibilisierungswochen, om bij de bevolking een beter begrip voor mensen met een beperking te creëren. Dat gebeurt onder andere met behulp van films, tentoonstellingen en eten in het donker.

Marathon

Wethouder Inclusie Patrick Goldschmidt is heel verheugd over het winnen van de prijs, want het laat zien dat Luxemburg op de goede weg is. Tegelijk meldt hij dat de gemeenteraad nauwelijks reageerde op de prijs. De award, die nog feestelijk zal worden uitgereikt, betekent niet dat Luxemburg er al is qua inclusie. ‘Je kunt iedere dag en van iedere situatie leren’, meent hij. ‘Bijvoorbeeld van andere steden of deelnemers.’

Het doel van inclusie moet volledige integratie zijn, en dat wordt breed gedeeld in Luxemburg. En er is nog veel te doen. De overheidsgebouwen moeten bij wet toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Maar daar komen vanaf 2023 in Luxemburg de overige gebouwen bij. Voor de stad Luxemburg is dat een uitdaging, want de stad kent veel oude gebouwen waar je via een trap binnenkomt of waar het toilet beneden is.

Verder is er gedoe geweest rondom de ING-marathon van Luxemburg. Organisaties van mensen met een beperking wilden dat de deelnemers met beperking hetzelfde parcours konden afleggen als mensen zonder, vertelt Europarlementariër Metz. Dat is zo hoog opgelopen dat de organisatie dreigde het bijltje erbij neer te gooien. Uiteindelijk is de marathon vanwege corona niet doorgegaan, maar Metz kan nog altijd niet begrijpen waarom het in bijvoorbeeld San Francisco wel kan, maar in Luxemburg, met alle inclusiegedachten, niet.

Een definitieve bestemming voor de 150.000 euro is nog niet gevonden. Madeleine Kayser lijkt het een goed idee het te investeren in bewustwording. Sabrina Colle van Hörgeschädigten Beratung heeft weer andere wensen op haar lijstje staan. ‘Mensen met een gehoorbeperking hebben toegankelijke informatie nodig, of het nu gaat om websites, brieven, formulieren, informatiebijeenkomsten of nieuws. Er is hier nog veel te doen, veel informatie is nog niet toegankelijk. Om zelfbeschikkend en onafhankelijk te kunnen leven, moeten mensen met een gehoorbeperking echter toegang hebben tot informatie’, zegt Colle. ‘Het is ook belangrijk dat er andere contactmiddelen zijn dan de telefoon. En dat meer mensen worden opgeleid in de omgang en communicatie met mensen met gehoorstoornissen.’