Lokale partijen grootste slachtoffer bestuurscrises

Kopje onder
Als winnaar uit de raadsverkiezingen komen en dat vervolgens in de collegeonderhandelingen bekronen met een plaats in het college van burgemeester en wethouders is geen garantie om de eindstreep te halen. In 48 gemeenten gingen 54 winnende partijen met hun wethouders  gedurende de afgelopen collegeperiode alsnog kopje onder en moesten zij na een politieke college- of wethouderscrisis plaats maken voor een wethouder van een andere politieke kleur.  Dit blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur.

Lokale partijen
De winnende lokale partijen waren het voornaamste slachtoffer. Liefst 26 keer ging een lokale partij die gewonnen had in de raadsverkiezingen van 2006 onderuit alsnog kopje onder. Grote lokale verkiezingswinnaars (Lijst Bakker in Drimmelen, Lokale Partij Ommen, Steenbergen Anders en Wat Wassenaar Wil) moesten accepteren dat hun met het wethouderschap bekroonde verkiezingszege na een bestuurscrisis alsnog tot de oppositiebankjes leidde.

Crisis
Ook de PvdA zag een fors aantal wethouders in gemeenten waar de partij had gewonnen alsnog onderuit gaan: dertien PvdA-wethouders werden na een bestuurscrisis opgevolgd door een wethouder van een andere partij. Het hardst ging het in Gulpen-Wittem (PvdA en Balans), Rheden (SP en Gemeentebelangen) en Sluis (VVD en Gemeentebelangen) waar door een crisis twee winnende partijen onderuit gingen. 

Verliezers

Een tussentijdse wethouders- en/of collegecrisis die tot een kleurwisseling van het college en/of wethouders leidde, bracht vooral verliezers van lokale partijen en van het CDA alsnog op het pluche. Beiden haalde zo alsnog achttien wethouders binnen, deels omdat zij de bestuurlijke verantwoordelijkheid niet uit de weg gingen, deels omdat men graag met deze verliezers het karwei alsnog wilde afmaken.

Winnaars
Ook winnaars van de raadsverkiezingen van 2006 die bij de collegevorming buitenspel kwamen te staan, kregen door een crisis alsnog de kans om bestuurlijke verantwoordelijkheid te gaan dragen. Acht winnende lokale partijen haalden zo alsnog tijdens de rit een wethouderspost binnen, onder meer Hartgroen en Dorpsbelangen in Eemnes, Communiceren in Stein, SP in Tilburg, Hart van Veghel en Stadspartij Weesp.

Buitenspel
Een collegecrisis in Albrandswaard en Veghel en een wethouderscrisis in Bernisse boden geen gelegenheid voor debuterende winnaars om alsnog tot het college van B en W toe te treden. De SP in Veghel (winnaar van 0 op 3 zetels) en Echt voor Albrandswaard (van 0 op 5 zetels en daarmee in een keer de grootste partij) alsmede Lokaal Onafhankelijk Bernisse (van 0 op 3 zetels) bleven buitenspel staan.

Spraakmakend
Wethouders- en collegecrises leidde er ook toe dat partijen die ondanks een verkiezingsnederlaag in maart 2006 in de formatie toch toetraden tot het nieuwe college later alsnog van het pluche gingen. Hier waren verliezende CDA’ers die de meeste wethoudersposten alsnog opgaven: twaalf. Spraakmakendste verliezer die alsnog uit het college ging was de VVD in Rotterdam die zich terugtrok na het aanblijven van Tariq Ramadam als bruggenbouwer naar de moslimgemeenschap. 

Compenseren
Op de totale winst- en verliesrekening van politieke kleurverwisseling van wethouders tijdens de collegeperiode zijn de lokale partijen (vijftien wethouders alsnog kwijt) en de PvdA (twaalf wethouders alsnog kwijt) de voornaamste verliezers. Het CDA wist het verlies van 23 wethoudersposten in een college- of wethouderscrisis bijna volledig te compenseren door als gevolg van politieke kleurwisseling elders na een crisis alsnog 21 wethouders op het pluche te krijgen. Van de drie grote bestuurderspartijen bleef de VVD na politieke kleurwisseling het beste in balans: het aftreden van achttien wethouders werd elders met evenzoveel wethouders goedgemaakt. 

Tussentijdse verkiezingen
De politieke kleurwisseling van wethouders en colleges tijdens de raadsperiode vindt plaats zonder tussenkomst van de kiezer. De Schoonhovense burgemeester Dick Decloe, die als PvdA-Tweede Kamerlid betrokken was bij de invoering van het dualisme, bepleit de mogelijkheid van tussentijdse verkiezingen: ‘Je moet daar niet te lichtvaardig gebruik van maken, maar geen misverstand, het is wel een instrument dat past bij het dualisme. Als je tussentijdse verkiezingen invoert, moet je het niet doen in het eerste jaar na de raadsverkiezingen en ook niet in het laatste half jaar voor de nieuwe raadsverkiezingen. Sommige bestuurders reageren hierop nogal angstig, maar als dingen niet goed gegaan, moet je kijken hoe je dat kunt verbeteren.’

Compleet
De Nijmeegse wethouder Paul Depla, voorzitter van de Wethoudersvereniging, bepleit na een collegecrisis de gang naar de kiezer. ‘Als een college valt, hoort het bij de politieke mores om dan ook de raad te ontbinden. Als je dat doet, maak je de dualisering van het lokaal bestuur compleet’, aldus Depla.

Winnende partij  kopje onder:

Winnende partij alsnog op pluche:

Verliezende partij alsnog op pluche: