Vrij spel voor verliefde collega’s

Liefde in het gemeentehuis. Een niet alledaags onderwerp voor bestuurders, totdat Cupido zich ten burele meldt. Bijvoorbeeld omdat ze zelf verliefd worden. Dan heb je de poppen aan het dansen. Zijn liefdesregels gewenst of niet?

De Engelse dichter en toneelschrijver John Lyly schreef in 1578 dat ‘the rules of fair play do not apply in love and war.’ Die zin werd uiteindelijk het spreekwoord ‘all is fair in love and war’. Er zijn geen regels in liefde en oorlog. Alles mag. Behalve op de werkvloer. Nu ja, koude oorlogen behoren er tot de dagelijkse routine, maar liefde is een ander chapiter.

Daar wordt snel een stokje voor gestoken. Voor je het weet, voeren roddel en achterklap en beschuldigingen van vriendjespolitiek de boventoon en wordt iedere inhoudelijke discussie erdoor vergiftigd. Dat is zo in ieder bedrijf, maar zeker in de gepolitiseerde arena van het gemeentehuis, waar de integriteit van het openbaar bestuur op het spel staat. Maar hoe leid je de liefde in goede banen?

Apeldoorn vond Cupido zo’n gevaar voor de publieke perceptie van de gemeentelijke rechtschapenheid, dat het eind 2009 de liefde expliciet opnam in de bestuurlijke gedragscode (in de gemeenteraad ook wel omschreven als het ‘fietsenhok-artikel’). Toenmalig wethouder en huidig fractievoorzitter voor GroenLinks Michael Boddeke meende dat als ambtenaren zich moesten houden aan de afspraken over meer dan vriendschappelijke relaties, het gemeentebestuur dat ook moest doen. Gelijke monniken, gelijke kappen in Apeldoorn, aldus Boddeke. ‘Een relatie met de chef leidt tot overplaatsing van één der geliefden. Als wethouders verliefd worden op elkaar, of een wethouder op een raadslid, dan moet er één op zoek naar ander werk.’

Waarom? ‘Een relatie doet ook wat met de verhoudingen in het college. Een liefdesrelatie van bestuurders kan niet. Misschien gaan ze er perfect mee om, maar je hebt ook te maken met roddel en achterklap die in de media terechtkomt. We willen voorkomen dat het publiek het bestuur verdenkt van vriendjespolitiek. We halen de relatie uit het roddelcircuit.(zie kader ‘Snel openheid’).’

Een liefdesrelatie tussen bestuurders of tussen bestuurders, ambtenaren en/of raadsleden houd je onmogelijk verborgen binnen het gemeentehuis, en uiteindelijk ook niet voor de buitenwereld. Liefde toont zich, en met de sociale media is dat helemaal zo gebeurd. In veel gevallen lossen de bestuurlijke geliefden bijtijds hun perikelen zelf op, maar het gebeurt ook dat roddel in de kantine omslaat in kwaadsprekerij, die uiteindelijk in de plaatselijke media belandt. Dan mag een voorlichter zeggen dat er van vriendjespolitiek geen sprake was en dat de rest een privézaak is. Maar het vertrouwen in het openbaar bestuur heeft wel weer een deuk gekregen.

Buitenechtelijk
Het overkwam wethouder Peter van Haagen (VVD) van Pijnacker-Nootdorp deze zomer. Hij droeg zijn portefeuille integrale veiligheid over aan de burgemeester nadat hij geruchten over een buitenechtelijke relatie met de plaatsvervangend bureauchef van de politie, tegenover de fractievoorzitters in Pijnacker- Nootdorp had moeten erkennen. Het Zuid-Hollandse dorp wist trouwens al lang van de affaire. Zeker nadat een fractievoorzitter een foto van de tortelduifjes op bezoek bij een lokaal evenement had getwitterd. Van belangenverstrengeling was volgens de wethouder overigens geen sprake geweest. ‘Verder betreft het een privéaangelegenheid’, merkte wethouder Van Haagen ten slotte op.

Wethouder Ans Hartnagel in Capelle aan den IJssel begrijpt niet waarom een wethouder een portefeuille zou moeten inleveren omdat hij verliefd is geworden op iemand in of rond het gemeentehuis. Hartnagel weet waarover ze praat. Toen ze in 2002 fractievoorzitter werd voor Leefbaar Capelle, de grootste partij in Capelle aan den IJssel, werd haar geliefde Aart-Jan Moerkerke wethouder voor dezelfde partij. Na de laatste gemeenteraadsverkiezingen nam Hartnagel zitting op het pluche en werd Moerkerke fractievoorzitter. ‘Nooit gezeur over gehad. Capelle heeft het ons nooit kwalijk genomen. In het begin vroeg D66 zich af of de zaken van de wethouder ook werden besproken in bed, waarop ik antwoordde dat ik altijd op de bank sliep. Einde discussie’, lacht Hartnagel.

Moerkerke is sinds dit voorjaar burgemeester van het Zuid-Hollandse Strijen. Dit najaar gaat hij er ook door de week wonen. Hartnagel mist Aart-Jan nu in Capelle. ‘Er was nooit gezeur over de werktijden. Je wist waarmee de ander bezig was. Wij ademden Capelle. De gemeente werd beter van ons samenzijn. We praten nog steeds over ons werk, maar de politieke eenheid die erin zat en ons zo ontzettend sterk maakte, is duidelijk anders geworden.’

Toen ze beiden de Capelse gemeentepolitiek domineerden, was het ook niet zodat de één de ander met fluwelen handschoenen aanpakte, zegt wethouder Hartnagel. ‘Ik werd harder op mijn nummer gezet dan vertegenwoordigers van andere partijen. Dan was ik pislink, maar de politie of de buren hebben nooit hoeven in te grijpen. Het was voor de zaak, en die was voor ons beiden hetzelfde.’

Regels voor geliefden in de gemeentepolitiek vindt Hartnagel daarom ook onzinnig. ‘Alsjeblieft. Liefde laat zich niet door regels inbinden. Als dat wel zo was, had je ook geen buitenechtelijke verhoudingen. Kijk eens wat we elkaar allemaal beloven voor de ambtenaar van de burgerlijke stand. Het is helemaal geen probleem als de burgemeester verliefd wordt op de wethouder, zolang ze maar niet zitten te flikflooien tijdens het collegeberaad of als bezetenen sms’en in de raadszaal. Zolang je er geen last van hebt, is er niets aan de hand. We zijn in Capelle blijkbaar ruimdenkender dan in Apeldoorn.’

Geruchten
Dordrecht heeft niet de reputatie van een bekrompen gemeente, maar toen wethouder Ferdinand van den Oever (VVD) twee jaar geleden verliefd werd op griffier Merel van Hall realiseerde hij zich dat uiteindelijk één van hen het veld moest ruimen. Ze spraken met de burgemeester af dat de affaire openbaar zou worden gemaakt zodra er ook maar één gerucht door het gemeentehuis zou dwarrelen. Want om nu meteen na de eerste prille stappen op het liefdespad al voor heisa en baanonzekerheid te zorgen?

Die geruchten kwamen natuurlijk snel. ‘Toen een wethouder op maandagavond Merel vertelde dat hij iets leuks had gehoord, hebben we onmiddellijk actie ondernomen. We wilden zelf het stuur in handen houden. Eerst heb ik op dinsdagochtend onze affaire in het collegeberaad gebracht en Merel heeft het die avond aan de raad verteld. Om een eventuele discussie over belangenverstrengeling voor te zijn, stelde Merel voor om een half jaar onbetaald verlof te nemen’, aldus Van den Oever. Belangenverstrengeling die er volgens hem overigens niet was. ‘Maar ja, je leeft als wethouder in een glazen kooi.’

In Dordt ontstond geen discussie over belangenverstrengeling in het gemeentehuis omdat de geliefden snel naar buiten kwamen met hun affaire en omdat één van hen – tijdelijk – opkraste. Hadden ze dat niet gedaan, dan was dat gedoe er waarschijnlijk wel geweest. Pleit dat niet voor een ‘fietsenhokartikel’à la Apeldoorn?

‘Alsjeblieft geen regels’, zegt Van den Oever. ‘Liefde laat zich niet leiden. Iedereen moet daar op zijn eigen manier mee omgaan. Dordrecht heeft hier ook geen richtlijnen voor. Als je al vindt dat relaties moeten worden geregeld, dan zou dat in ieder geval eenduidig moeten gebeuren, bijvoorbeeld in een richtlijn van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). En laten ze dan ook de relaties meenemen die er in de gemeenteraad zijn.’

Een maand nadat de affaire wereldkundig werd gemaakt, stond een headhunter bij Van den Oever op de stoep. De overstap naar het directeurschap van het Havenschap Moerdijk was snel gemaakt. ‘Mijn ontslag werd mij zwaarder aangerekend dan de affaire’, lacht Van den Oever. ‘Merel moest meteen terugkomen van de raad, maar dat kon niet want ze was aan een klus bij Drechtsteden begonnen. Vonden ze ook vervelender dan onze affaire.’ Van den Oever en Van Hall trouwden dit voorjaar.

Tumult
De bestuurlijke liefdesaffaire leidde in Dordrecht niet tot tumult. Het kan ook anders, zoals in Zaan stad, waar gemeentesecretaris Maria Overmars en burgemeester Henry Meijdam (VVD) elkaar in 2005 in de armen vielen. Raad en wethouders vonden dat onaanvaardbaar, waarna Overmars vertrok. Het rumoer hield aan toen bleek dat Overmars er een vertrekpremie aan overhield. Uiteindelijk moest ook burgemeester Meijdam vertrekken.

Gezond verstand
Gemeentesecretaris en burgemeester in één bed, dat kan niet, maar dat is geen reden om voor Amor een gemeentelijke richtlijn op te stellen. Gewoon je gezonde verstand gebruiken, zegt burgemeester en Bestuurder van 2011 Bas Eenhoorn (VVD) van Alphen aan den Rijn. Openheid is wel noodzakelijk.

‘Ik ga geen namen noemen, maar ik heb in mijn burgemeestercarrière heel wat verliefdheden de revue zien passeren. Het grote probleem was dat de betrokkenen de affaire stil wilden houden. Juist dan gaat het mis en krijgt het openbaar bestuur vroeg of laat een knauw. Mijn advies was altijd: maak het openbaar, zo snel mogelijk, juist als het om een buitenechtelijke affaire gaat.’

Zijn bestuurders niet open over hun relatie, dan wordt het stiekeme liefdespaar, en dus het bestuur, chantabel, stelt Eenhoorn. Als de liefdesaffaire algemeen bekend is, komt de vraag om de hoek kijken of er ook een belangenconflict is. Vaak is dat niet zo, meent Eenhoorn. ‘Een burgemeester en een gemeentesecretaris, dat is wel duidelijk. De één staat voor de organisatie en de ander voor de politiek. Ze moeten met elkaar zaken doen, dus moet één van beiden wijken. Maar is dat ook zo met wethouders onderling of tussen wethouders en raadsleden? Of voor een burgemeester en een wethouder? Waarom kunnen die niet met elkaar gaan? Als iedereen het weet, zou ik zeggen: doen!’ 

Snel openheid
Kom zo snel mogelijk voor de draad met een liefdesaffaire, adviseert Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek en integriteitsmanagement aan de Erasmus Universiteit en partner bij KPMG in Amsterdam. Waarom? ‘Hoe langer je een relatie geheim houdt, des te kwalijker het wordt. Je bent de regie kwijt als het uitlekt, en dat gebeurt onherroepelijk. Je hebt als publiek figuur niet alleen een geheime relatie, maar die heb je blijkbaar ook verzwegen. Vooral dat laatste word je kwalijk genomen. Je bent blijkbaar een bedrieger en op zo’n reputatie zit een bestuurder niet te wachten.’

Daarom kan hoogleraar Kaptein zich wel vinden in de bestuurlijke gedragscode van de gemeente Apeldoorn. ‘Het is goed dat een gemeente rechtlijnig is in het geval geliefden op de werkvloer van elkaar afhankelijk zijn of met elkaar te maken hebben, of dat nu ambtenaren of bestuurders zijn. Dat heeft niets te maken met de integriteit van de betrokkenen, maar met de indruk die de buitenwacht kan krijgen.’ En die indruk is voor een politicus van essentieel belang, aldus Kaptein. ‘Als een politicus de beeldvorming naast zich neerlegt, dan moet je je afvragen wanneer hij of zij wél naar de samenleving luistert. Je geloofwaardigheid en reputatie staan op het spel. Je kunt zuiver op de graat zijn, maar die zuiverheid kun je niet altijd uitleggen.