Leefbaren en PVV'ers als de ware Nederlanders

Toen HN begon had het een paar honderd betalende lezers, nu zijn het er bijna 25.000. HN maakte ooit naam met een onderzoek naar de historische kennis van Kamerleden. Toen daarna kon worden onthuld dat een parlementariër van D66 in alle ernst van mening was dat Willem van Oranje in 1500 bij Dokkum was vermoord, was de naam van HN definitief gevestigd. Een columnist van HN, politiek redacteur Martin Sommer van de Volkskrant, schrijft zelfs dat HN ‘de meeste opiniebladen heeft ingehaald, hoewel het nog altijd wordt gemaakt in een rommelig kantoortje achter een bak guppy’s’.

De pretentie inmiddels een opinieblad op historische grondslag voor een breed publiek te zijn, wordt het meest waar gemaakt in het dikke jubileumnummer dat deze zomer is verschenen (en waarin ook de column van Sommer staat waaruit ik zojuist citeerde). Twintig historici van naam en faam – van Geert Mak en Cees Fasseur tot Maarten van Rossem en Hans Blom – werd gevraagd een verhaal uit de Nederlandse geschiedenis uit te kiezen en dat verhaal nog eens te (laten) vertellen. Het resultaat is dus een bundeling van twintig ‘verrassende verhalen’ over twintig opmerkelijke gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis, compleet met een opgave van de redenen waarom de historici juist dat verhaal nog eens voor het voetlicht wilden brengen.

Zo schrijft Hans Schoots op verzoek van James Kennedy (Universiteit van Amsterdam) een verhaal over het euthanasiedebat in Nederland, dat, geeft toenmalig minister Borst van Volksgezondheid inmiddels toe, ‘niet in de juiste volgorde’ is gevoerd. Terwijl in het buitenland naar alternatieven werd gezocht, barstte in Nederland een fel en principieel debat over euthanasie los. Dat komt, aldus Kennedy, omdat de Nederlandse openheid over euthanasie zich al snel ontwikkelde tot een dwingende consensus. Wie nog tegen euthanasie was, deed niet meer mee.

Het is leerzaam nog eens wat meer toelichtingen bij die verrassende verhalen op een rijtje te zetten. Marco Mostert, kenner van de geschiedenis van de vroege Middeleeuwen, heeft een artikel over de volksverhuizingen uit de vierde tot en met de zesde eeuw laten schrijven. Hij wil daarmee duidelijk maken dat de voorouders van de autochtone bewoners van wat nu Nederland is daar niet altijd hebben gewoond en niet dezelfde ‘nationale’ identiteit hebben gehad. Zoiets als een Nederlandse identiteit bestaat dus niet en de discussie daarover is slechts vermoeiend gedoe. Zulke uitspraken lees je vaker in HN. De discussie over een canon, over een Nederlandse geschiedenis en cultuur en identiteit heeft bij de dames en heren geen enthousiast onthaal gevonden. Sommer, opmerkelijk genoeg, heeft in zijn column veel meer begrip voor de speurtocht naar ‘wat resteert aan gezamenlijkheid in dit land’.

De Nederlander komt er in HN sowieso niet zo best van af – al waren er in de negentiende eeuw vernuftige ondernemers, en was een politicus als de katholiek Piet Aalberse bepaald indrukwekkend. Maar Hans Blom (ex-NIOD) laat aan de hand van prins Maurits zien dat Nederland echt zo vredelievend niet is. Wij zijn voortgekomen uit een bloedig conflict. Onze geschiedenis kent zeer gewelddadige kanten, al is ons zelfbeeld anders. Oudhistoricus Fik Meijer vertelt het verhaal van het bezoek van twee Friezen aan Rome om te laten zien hoe vrijpostig Nederlanders zich in den vreemde gedragen; ze deinzen er zelfs niet voor terug om in korte broek het Vaticaan binnen te wandelen. Sterker nog, de eeuwen door hebben Nederlanders bewezen grote ‘hufters’ te zijn, bezitters van een laagdrempelige amicaliteit die beschaafde buitenlanders nog wel eens tegen de borst stuit (betoogt Luc Panhuysen).

Maarten van Rossem lanceert een interessant historiografisch debat. We zijn gewend Nederland tot aan de jaren zeventig van de vorige eeuw te zien als een verzuild land, een samenleving waarin roomsen, roden, protestanten en liberalen hun eigen wereldje soeverein bevolkten. Maar die verzuiling wordt volgens Van Rossem zwaar overschat. ‘Ik ben onverzuild opgegroeid. Op straat speelden alle buurtkinderen met elkaar, ongeacht religie. Maar toen ik geschiedenis ging studeren, kreeg ik tot mijn verbazing te horen dat Nederland tot begin jaren zestig zwaar verzuild was geweest en dat verzuiling kenmerkend is voor onze volksaard. Terwijl er een grote groep Nederlanders moet zijn, die daar net als ik weinig van heeft gemerkt.’

Die onverzuilde minderheid was ‘niks’, las De Telegraaf, luisterde naar de AVRO of Veronica en keek later naar de TROS. Maar in ieder geval – zo betoogde (alweer) Martin Sommer in de Volkskrant van afgelopen zaterdag – maakt deze groep duidelijk dat er meer gezamenlijkheid in Nederland was dan altijd is aangenomen: van de dijken tot het koningshuis en de Elfstedentocht. Deze niks-mensen, zo betoogt Sommer zelfs, hadden een politieke held in man des volks Hans Wiegel en waren verwant aan de rebellerende burgers van Pim Fortuyn en later Wilders. Hoog tijd, betoogt Sommer, om de geschiedenis van de niks-mens snel van onderaf te beschrijven.

Het perspectief is nu al fascinerend. Als we de historici mogen geloven zijn wij Nederlanders bruten geweest die niet terugdeinsden voor een potje knokken. We waren vrijpostig en ongegeneerd, zo niet regelrechte hufters. Toen kwamen de elites van de zuilen die met hun politieke ideologieën een beschavingsoffensief op ons los lieten. Tot 1960 hebben die elites zich op ons uitgeleefd, daarna hebben wij burgers ons ‘gedekolonialiseerd’ (H.J.A. Hofland). De verzuiling is mislukt, we zijn en blijven in geen zuil te vangen niksers die ons thuis voelen bij de ruigheid van Fortuyn en Wilders.

Zijn de Leefbaren en de PVV’ers de ware Nederlanders? Maarten van Rossem legt een belangrijke stroming in de Nederlandse geschiedenis bloot, mensen met wie hij vroeger op straat speelde maar die hem als de grote bestrijder van het populisme inmiddels met afkeer vervullen. Een politiek historicus moet inderdaad maar eens gaan beschrijven wat er mis is gegaan.