'Leden stembureau beter instrueren'

In een brief die Bijleveld deze week naar de Tweede Kamer stuurde, staat dat nog niet de helft van de gemeenten vóór de raadsverkiezingen van 3 maart gebruikmaakte van een voorlichtings-cd-rom van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

De staatssecretaris stelt ‘dat de selectie van stembureauleden zorgvuldiger moet’ en ze is van mening dat gemeenten ‘meer inspanningen moeten doen de stembureauleden op te leiden’ (zie ook ‘50 duizend cd-roms’). In de brief worden verder maatregelen aangekondigd om de Identificatieplicht te verruimen, zodat ook kiezers zonder geldig identiteitsbewijs hun stem kunnen uitbrengen.

Bijleveld komt ook met voorstellen om de inrichting en ordehandhaving in de stembureaus te verbeteren. Voorts wil ze het tellen van stemmen vereenvoudigen, zodat niet weer in zoveel gemeenten hertellingen moeten plaatsvinden. Bijleveld merkte ook dat sommige gemeenten wel erg lang van tevoren instructiebijeenkomsten organiseerden. Soms zat er 6 weken tussen de voorlichting en de verkiezingen.

In de brief worden verschillende oorzaken gegeven voor de incidenten op 3 maart. De leden van de stembureaus hadden het drukker dan anders omdat ze - voor het eerst - naast stempassen ook identiteitsbewijzen moesten controleren. Daardoor kon het gebeuren dat stembureauleden geen zicht meer hadden op de stemhokjes, waardoor ze kiezers er niet op konden wijzen dat er slechts één persoon in een hokje mag. Bijleveld wil daarom dat er gedurende de hele verkiezingsdag voldoende leden in het stembureau zijn en dat zij ook een tijdje vervangen kunnen worden.

Vanuit het hele land zijn signalen gekomen dat een niet onaanzienlijk deel van de kiezers niet kon stemmen, omdat ze geen (geldig) paspoort, ID-kaart of rijbewijs konden laten zien. Bijleveld vond daar wat op. Bij de volgende verkiezingen wordt een identiteitsbewijs, dat maximaal 5 jaar verlopen is, geaccepteerd. Kiezers die helemaal geen ID-bewijs hebben, kunnen via een schriftelijke volmacht stemmen.

De staatssecretaris wil geen uitzondering maken voor ouderen die niet meer maatschappelijk actief zijn en daarom geen behoefte hebben aan een paspoort, ID-kaart of rijbewijs. Als deze groep toch mag stemmen, resulteert dat volgens haar in ‘rechtsongelijkheid en ondoorzichtige situaties’.

Extra tellers

Bij het tellen van de stemmen zijn op 3 maart op nogal wat plaatsen fouten gemaakt. Bijleveld raadt gemeenten aan, na het sluiten van de stembureaus, extra tellers aan te stellen. De drie leden van het stembureau - is haar gebleken - zijn na een dag van 7.30 uur ’s ochtends tot 21 uur ’s avonds moe. De staatssecretaris denkt aan drie tellers extra per stembureau. In regiobijeenkomsten en via de cd-rom voor stembureauleden, zal nog eens nadrukkelijk naar voren worden gebracht dat de tellingen openbaar moeten zijn.

In verschillende gemeenten werden stembureaus na 21 uur gesloten. Dat is tegen de wet, want burgers moeten de telling kunnen bijwonen. Rotterdam vroeg Bijleveld of er niet op een centraal punt geteld kan worden. De hertelling die daar in een sporthal plaatvond, is goed bevallen. Iedereen kon zien hoe de stembiljetten werden verwerkt. De Kieswet verbiedt centraal tellen echter. Bijleveld wil de Rotterdamse suggestie wel meenemen in het Wetsvoorstel inrichting verkiezingsproces dat in voorbereiding is.

Bijleveld gaat op korte termijn de turflijsten en het proces-verbaal integreren om zo de kans op fouten kleiner te maken. Een nieuw ontwerp van het stembiljet is pas bij de eerstkomende verkiezingen van provinciale staten in 2014 te verwachten, meldt Bijleveld.

BZK organiseert woensdag 21 en donderdag 22 april regionale voorlichtingsbijeenkomsten, waarvoor alle gemeenten zijn uitgenodigd. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen op 9 juni wordt met name de wet- en regelgeving nog eens toegelicht.

3 maart: feiten en cijfers

Bij 85 % van de stembureaus meldden zich mensen zonder (geldige) identificatie, per stembureau ongeveer zes (5,9). In totaal zijn dat 59 duizend kiesgerechtigden. Volgens de stembureauvoorzitters kwam circa de helft terug. Van 30 duizend mensen gingen de stemmen dus verloren (als zij niet naar een ander stembureau gingen);

• Per stembureau werden 4,4 volmachtstemmen geweigerd omdat er geen kopie van het ID-bewijs van de volmachtgever was. In totaal: 44 duizend kiesgerechtigden. Ook hier: mogelijk gingen zij naar elders;

   

• Eén op de tien stembureaus (9%) nam klachten over de identificatieplicht op in het proces-verbaal;

   

• 62% van de gemeenten ontving klachten over de identificatieplicht via het proces-verbaal. Daarnaast nam één op de twintig stembureaus (6%) een klacht op over het weigeren van een gevolmachtigde;

   

• 56% van de gemeenten zegt dat alle processen-verbaal foutloos zijn ingevuld; 44% ontving minstens één fout proces-verbaal;

   

• 85% van de stembureauvoorzitters zegt dat controle van identificatiebewijs en stempas geen negatieve invloed had op een efficient verkiezingsverloop.

   

• In vijftien van de 394 gemeenten die aan de verkiezingen deelnamen (niet alle gemeenten deden mee in verband met herindeling) is een hertelling van stemmen geweest.
  Bron: Evaluatieonderzoek TNS Nipo in opdracht van BZK.

   

50 duizend cd-roms

Voor de raadsverkiezingen van 3 maart waren meer dan 50 duizend cd-roms met verkiezingsinstructies beschikbaar. Maar 42 procent van de gemeenten maakte gebruik van het schijfje. Met ingehouden ergernis citeert staatssecretaris Bijleveld uit een mail die een voorzitter van een stembureau haar stuurde.

Hij ging na alle opwinding over hertellingen en overtredingen van de Kieswet op internet op zoek naar informatie. Daar vond hij de bewuste cd-rom. ‘Ik kwam tot de conclusie dat dit voor veel leden heel leerzaam was geweest.’ De man had - als voorzitter van het stembureau - alleen een informatie-uurtje op het gemeentehuis gehad, de andere leden van zijn stembureau niet.