Veiligheid vaak ook belegd bij wethouder

Een kwart van de Nederlandse gemeenten heeft een wethouder met veiligheid, handhaving of openbare orde in de portefeuille. Vaak gaat het om handhavingstaken, maar ook om preventie, coördinatie en taken rondom het sociaal domein. Dat blijkt uit onderzoek van het Expertisecentrum Veiligheid van Avans Hogeschool in opdracht van de Wethoudersvereniging.

Versteviging veiligheidsbeleid

De onderzoekers adviseren gemeenten een wethouder veiligheid niet te gebruiken als brevet van onvermogen tegen de burgemeester, maar als een door de burgemeester begrepen versteviging van het lokale veiligheids­beleid. ‘Zorg ervoor dat taken van de wethouder veiligheid duidelijk zijn, dat er goede samenwerking met de burgemeester is of kan ontstaan en dat de persoon geschikt is voor de functie, onder andere door goede screening.’

Lokale partijen

Eind 2020 hebben 96 gemeenten een wethouder veiligheid. Het gaat om 108 wethouders, waarvan 87 man en 21 vrouw. Lokale partijen (38 procent) en de VVD (25 procent) leverden de meeste van deze wethouders. De provincie ­Friesland heeft het hoogste percentage gemeenten met een wethouder veiligheid (39 procent), Zeeland het laagste (15 procent). Wethouders veiligheid houden zich met veel onderwerpen bezig, zoals straatintimidatie, inzet van drones en camera’s, eerwraak, prostitutie, kindermishandeling en verslaafdenopvang.

Verantwoording afleggen

Er zijn twee belangrijke discussies over de wethouder veiligheid: één over de taakverdeling tussen een wethouder veiligheid en het college of de burgemeester en één over de democratische controle vanuit de gemeenteraad: kan een wethouder veiligheid niet beter dan een burgemeester verantwoording afleggen over het veiligheidsbeleid in en aan de raad? Handhaving van de openbare orde is een exclusieve taak van de burgemeester die daarvoor niet overdraagbare repressieve bevoegdheden krijgt. Maar een wethouder veiligheid kan zich wel bezighouden met sociale en fysieke veiligheid, handhaving en informatieveiligheid.

Preventie

De meeste door de onderzoekers geïnterviewde wethouders en burgemeesters vinden dat veiligheid niet het domein is van de burgemeester, maar van het hele college. Wethouders veiligheid kunnen helpen om veiligheid te verbreden. Zij lijken zich vooral bezig te houden met preventie en zijn zo actief op veel terreinen: van jeugdzorg tot woningbouw. Bij externe partijen kan de aanwezigheid van een wethouder veiligheid tot vraag­tekens leiden, vooral wie nu precies waarover gaat. Verder zijn wethouders en burgemeesters het redelijk eens over het uitgangspunt dat je over veiligheid ‘niet al te veel ­politieke discussie moet voeren’.

Relatie met burgemeester

Goede redenen voor het aanstellen van een wethouder veiligheid zijn: een grotere bewustwording van het belang van veiligheid, een betere coördinatie tussen collegeleden, directe steun voor de burgemeester en een democratischer gelegitimeerd veiligheidsbeleid. Risico’s zijn: twee (beperkt samenwerkende) kapiteins op hetzelfde schip, afschuifgedrag van andere collegeleden, een
politiek(er) veiligheidsbeleid en terughoudendheid vanuit de veiligheidspartners ten opzichte van de wethouder. Het succes van een wethouder veiligheid hangt bovenal af van zijn of haar relatie met de burgemeester. Zij moeten met elkaar door een deur kunnen en elkaar op het veiligheidsdomein de ruimte geven. Advies aan wethouders veiligheid is dan ook om veel te investeren in relaties, met de collega-wethouders en de burgemeester.

Belang hele college
Wethouders en burgemeesters zouden open moeten staan voor samenwerking met wethouders veiligheid. ‘Beschouw een wethouder veiligheid niet als de enige wethouder verantwoordelijk voor veiligheid, maar besef dat dit een belang is van het hele college.’ Burgemeesters zouden hen, zover mogelijk, toegang kunnen geven tot alle kennis en personen in het veiligheidsdomein die gewend waren met de burgemeester te spreken. Volgens Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging, kan veiligheid in de portefeuille van een wethouder impact hebben op de dynamiek in het college en in de samenwerking tussen burgemeester en wethouders. ‘Met dit onderzoek naar de voor- en nadelen van een wethouder veiligheid in handen kunnen de onderhandelaars na de gemeenteraadsverkiezingen hierover een weloverwogen keuze maken.’